Daxil olun:
Ölkə:
Azərbaycan
Dil:
Azərbaycanca
Miofassial ağrı sindromu və onun proloterapiya ilə effektiv...
Müəllif: Osteopat Elfanə Süleymanova , (+994) 50 302-82-56
Miyofasiyal ağrı sindromu nədir? Bu xəstəliyin əvvəllər fərqli adları mövcud idi: oynaq və ya əzələ revmatizmi; təkrarlanan travma sindromu (dartılma,stress); miyofassit; mioqeloz; əzələ gərginliyi ağrısı; aşırı yük sindromu. Çox vaxt bu xəstəliyin sinonimləri ağrı mərkəzini göstərirdi: tennisçi dirsəyi (və ya bir qolfçunun); boyunarxası nevralqiya; qabırğa-kürək sindromu; çiyin-kürək periartriti; gərgin baş ağrısı; lyumbaqo və s. Miyofasiyal ağrı sindromunda əzələlərdə spazm sahələri əmələ gəlir (triqqer nöqtələri-TT). TT əzələ tonusunu yüksəldir, gücünü azaldır, əks olunan ağrı görünüşünə qatqı təmin edir (adətən oynağa yönülü və ya oynağın özü) və vegetativ pozulmalar. Tez-tez olan şikayətlər: beldə, onurğada, oynaqlarda sərtlik və ağrı, baş ağrıları, udmaqda çətinlik, nəfəs darlığı, ürək döyüntüsünün pozulması, qəbizlik. Bəzən həddən artıq güclü ağrı. Miyofasiyal ağrı sindromunun səbəbləri: Bunun bir neçə səbəbi var: - Birinci səbəb: İnsan daimi hərəkət şəraitində formalaşır - uşaqlara nəzər salın. Bizim əzələlər uzun müddətli hərəkətsizliyə görə nəzərdə tutulmur. Kiçik uşaqdan on dəqiqə hərəkət etməməsini istəyin, onun üçün çox çətin olacaq, çünki bu onun orqanizmi üçün qeyri-adidir. "Yaxşı yetişdirilmiş" adam iş masası arxasında saatla hərəkət etmədən oturur. - İkinci səbəb: İnsan, həmçinin sürətli və güclü olmayan monoton hərəkətlərə, əzələlərdə xroniki yorğunluğa səbəb olmasına baxmayaraq, monoton hərəkətlərə uyğunlaşmayıb. - Üçünçü səbəb: Kəskin həddindən artıq yükləmə, ani hərəkət, ağır çəki qaldırmaq, hipotermiya və birbaşa zədələnmənin baş verdiyi əzələ zədələri: yıxılma, kəsik, yol qəzaları, cərrahi əməliyyatlar və s. əmələ gələn əzələ travmaları. - Dördüncü və fikrimcə ən vacib səbəb: Müasir insanın fiziki hərəkətlə aradan qaldıra bilmədiyi, emosional stress. Qədimdə insan hər hansı bir əhəmiyyətli hadisəyə hərəkət ilə reaksiya verirdi - təhlükə, sevinc, acı. Bu güclü hadisə həqiqətən faydalı fiziki reaksiyayla mübarizə etməməli və ya qaçışla xilas olmağı tələb etmirsə, o zaman şəxs öz duyğularını dağıdan ritual rəqslərə müraciət etmişdir. Nə üçün? Çünki güclü emosiyalarda qana, fiziki reaksiya üçün əzələləri dərhal tənzimləyən, maddələr daxil olur (mübarizə, qaçış). Əgər bu an insan hərəkətsiz qalırsa o zaman maddələr əzələ spazmına gətirir. Bu çoxdan və hər kəsə məlumdur. Lakin, tibbi ədəbiyyatda adətən damarların spazmına səbəb olan balaca əzələlər qeyd edilir, damarların spazmı nəticəsində qan təziqi yüksəlir, insult və infarkt təhlükəsi əmələ gəlir. Əslində isə stress zamanı ən iri (skelet) üz, baş, boyun, bel əzələlərinin tonusu yüksəlir - hərəkətə ani hazırlığı ifadə edir, ancaq hərəkət baş vermir. Müasir insan qədim insandan fərqli olaraq stressə reaksiya verir: siqaret çəkir, alkoqol qəbul edir, şirniyyat yeyir. Bu halda, fiziki fəaliyyətlə aradan götürülməmiş, əzələ spazmı uzun müddətli qalır - əzələyə toxunduqda nə qədər sıx olduğu hiss olunur. Həkimlər buna əzələ tonusu yüksəlib deyirlər. Miyofasiyal ağrı sindromunun əlamətləri: Bir neçə həftə və ya ay sonra belə bir əzələdə kiçik bir spazmoidik ağrılı sahə əmələ gəlir - triqqer nöqtəsi (TT). Bütün bunlar tədricən baş verərsə, şəxs yalnız oynaq hərəkətləri əhəmiyyətli dərəcədə məhdud və ağrılı olduqda xatırlayır. Məsələn, corab geyinərkən və ya üst rəfdən əşya götürərkən əziyyət çəkir. TT üzərinə basıldığında çox ağrılı olur (adətən ona toxunmadıqda ağrı olmur). Bu onun daşıdığı ən kiçik problemdir. TT əks olunan ağrı verir, adətən oynaq tərəfə və ya oynağın özünə. Yəni insan ağrını mənbəyi olan yerdə hiss eləmir (məsələn, TT boyun əzələlərində güclü ağrını ələ, kürəyə və ya ürək bölgəsinə vurur). TT-nin verdiyi ikinci narahatlıq (əsasən baş və boyun əzələlərində) - bunlar müxtəlif həssaslıq pozulması və vegetativ simptomlardır: baş ağrıları, arterial təziqin yüksəlməsi, diqqət və yaddaş pozulması, başgicəllənmə və yüksək yorgunluq, ağızda quruluq, qıcığlanma və quru öskürək, udmaqda çətinlik, boğazda ağrı, boğulma hissi, güclü tərləmə və ya dəri quruluğu, görmə və eşitmə pozulması, ürək döyüntüsü pozulması, qəbizlik və ishal ilə mədə-bağırsaq traktının pozulması və başqa simptomlar. Nəhayət üçüncü narahatlıq TT ilə spazmlı bir sahədə olan əzələ normal fəaliyyət göstərə bilməyəcəyi, zəiflədiyi və funksiyası digər əzələlər tərəfindən fəaliyyət göstərdiyi zaman əzələ disfunksiyası baş verir. Digər əzələlərin fəaliyyətin üstlənmiş əzələlər üçün bu iş qeyri-adi olduğu üçün, əzələlər tez yorulur və daha tez spazma olur. Həttda bir müddət sonra onlarda TT əmələ gəlir. Bədənin bütün yarısı ağrımağa başlıyır. Boyun əzələləri və bir çox bel əzələləri cütləşir və eyni zamanda hər iki tərəfdən eyni zamanda patoloji prosesdə iştirak edirlər. Beləliklə, bir spazmlı əzələ müalicə edilməsə bütün yeni əzələ qrupları bütün bədənin əzələlərinə qədər cəlb olunacaq. Zəiflik, narahat yuxu və daimi yorğunluq var, axşama isə adətən asanlaşır. Bütün əzələlərin müalicəsi ətraflı olaraq C.Q.Treyvellin, D.Q.Simonsun “Miyofasiyal ağrılar və disfunksiyalar: Triqqer nöqtələri üzrə rəhbərlik”. Bu istedadlı yazıçılar miyofasyonal ağrı sindromunun yaradıçısı deyillər. Lakin, əsas kitabları yaratdılar ki, əzələlər, oynaqlar və ağrılarla məşqul olan bütün həkimlərin masasında olmalıdır. ABŞ-da əhalinin üçdə birində MFAS-u var. Düşünürəm ki, Russiyada bu göstərici daha yüksəkdir. Buna görə də xəstənin xroniki ağrı şikayətlərində ilk növbədə miyofasional disfunksiya istisna edilməlidir, demək olar ki 90% hallarda məhz bu səbəb ağrı mənbəyi olur. Xəstəliklə bağlı suallarınıza cavab yuxarıda qeyd olunan kitablarda tapa bilərsiz. Bu iki cildli kitab və digər yazarların öz təcrübələrinə əsasən, həm xəstələr, həmdə həkimlər üçün çoxsaylı kitablar dərc edilmişdir. Onlardan bəziləri rus dilinə tərcümə olunmuşdur. Xəstələr üçün ən məşhur kitab - Devis K.,Devis A. “Triqqer nöqtələri: xroniki ağrılarda dərmansız müalicə” (Bu kitab müxtəlif bir başlıq altındada buraxıldı - “Xroniki ağrıdan necə qurtulmaq olar:başlanğıc nöqtələrinin öz-özünə masajı”). Həmçinin tərcümə olunmuşdur: D.Finando “Ən yeni masaj ensiklopediyası. Təziq və dartılma texnikası. Gərginlik nöqtələri”; Ferqyuson L.,Qervin R. “Miyofasional ağrıların müalicəsi. Kliniki rəhbərlik”. Belə bir sual əmələ gəlir: niyə insanın və insanlığın dünyaya gəldiyi ilk gündən tanış olduğu əzələ ağrısı bu günə kimi yaxşı öyrənilməmişdir. Cavab: tibb insan bədəninin çəkisinin 40% tutan əzələləri unutmuşdur, tibbdə əzələlərnən məşğul olan ixtisas yoxdur. Buna görədə belə bir çox adları və istiqamətləri olan çox sayda “alternativ tibb” göründü və çiçək açdı: manual terapiya, osteopatiya, kineziterapiya, proloterapiya. Miofassial ağrı sindromunun müalicəsi: 1. Birbaşa TT-yə təsir. TT-ni quru iynə ilə deşmək və yaxud dərini soyutduqdan sonra əzələlərin dartılması. Müalicə və özünü müalicə - TT-ni dərin masaj. 2. Əzələlərin rahatlaşdırılması və düzgün hərəkətin stereotipinin bərpası üçün xüsusi gimnastika. 3. Pis vərdişlərdən azad olmaq (səhv pozalar və hərəkətlər), əzələlərin istiləşməsi,yuxunun normallaşması və qidalanma. Müalicə və özünü müalicənin nəticəsi xəstənin ağrı mahiyyətinin anlayışı və əzmindən asılıdır. Proloterapiya ilə miofassial ağrıların effektiv müalicəsi: Proloterapiya qeyri-cərrahi müalicə metodu olub, degenerativ disk xəstəliklərinin müalicəsində effektiv istifadə edilir. Proloterapiya orqanizmin özü-özünü yeniləməsinə, bərpa etməsinə- proliferasiyaya əsaslanır. İynə ilə onurğanın zədələnmiş nahiyəsində oynaq, bağ və toxumalara hipertonik şəkərli məhlul yeridilərək həmin nahiyədə sağalma prosesini sürətləndirərək zədəli toxumaları bərpa edir. Nəticədə onurğanın oynaq, bağ apparatı sağalır, daha güclü olur. Proloterapiya əməliyyata alternativ müalicə növüdür. Əmliyyatsız onurğanın degenerativ xəstəliklərinin, eləcə də disk qabarma, protruziya, və yırtıqlarının müalicəsi deməkdir. Proloterapiya hətta onurğasında eməliyyat aparılmış, lakin əməliyyatdan sonra da ağrıları keçməyən xəstələr üçün də ideal bir müalicəsdir. Müalicə müddəti xəstəliyin ağırlığından asılı olaraq 3-6 seans təşkil edir. Hər seans 25-40 dəqiqə zaman tələb edir. Prosedurdan sonra xəstə dərhal normal həyatına dönə bilir. Proloterapiya ölkəmizdə ilk kəz mənim tərəfimdən 2014-cü ildən tətbiq edilməsinə baxmayaraq, Amerikada 1940-cı illərdən, Türkiyədə isə 2008-ci ildən bəri müvəffəqiyyətlə istifadə edilir. Proloterapiyanın 3 növü vardır: - Hipertonik məhlul ilə - Trombositlərlə zəngin plazma (PRP) ilə - Kök hüceyrələr ilə Tədqiqatlar göstərir ki müalicəyə çətin tabe olan xronik ağrılar, eləcə də fibromialgiyalar və miofassial ağrılar proloterapiya ilə effektiv və zərarsiz müalicə olunur. Proloterapiyadan sonra xəstələr ağrılardan xilas olaraq həyat keyfiyyətləri əhəmiyyətli yüksəlir. © Materiallardan istifadə edərkən hiperlinklə istinad olunmalıdır. https://hekimtap.az
Paylaşıldı: 29.11.2017
Ağızdan xoşagəlməz qoxu
Müəllif: Səbirə Səfərova
Ağızdan xoşagəlməz qoxu (halitoz) - vacib sosial problemlərdən biridir. Eyni zamanda bir çox xəstəliklərin müəyyən edilməsində əhəmiyyətlidir. Üstünlük verilən qidalardan asılı olaraq (xüsusən qidada zülalın yüksək miqdarı, əsasən yalnız zülal maddələri ilə diet saxlayan şəxslərdə rast gəlinə bilər) - dilin üzərində, damaq ciblərində və iltihablaşmış badamcıqların səthində yerləşən yüzlərlə patogen bakteriyalar uçucu kükürd birləşmələri, bəzi yağ turşuları, fenol törəmələri (indol, skatol və s.), poliaminlər, azot törəmələri (ammonyak, sidik cövhəri və s.) əmələ gətirir və xoşagəlməz qoxuya səbəb olur. Halitoz fizioloji və patoloji olmaqla iki yerə ayrılır: 1. Fizioloji ağız qoxusu - səhər yuxudan durarkən hiss edilən qoxudur, dişləri fırçaladıqdan sonra hiss edilməməlidir. İstifadə edilən ədviyyatlar, sarımsaq, fermentativ pendir, balıq, süd və s. qoxusu da fizioloji qoxu hesab edilir və müalicə edilmir. 2. Patoloji ağız - qoxusu dedikdə, daimi davam edən xoşagəlməz qoxu nəzərdə tutulur: - Ağız boşluğunda quruluq; - Ağız boşluğunun (dişlər, diş əti, süni protezlər, badamcıqların iltihabı) xəstəlikləri; - Tənəffüs sisteminin (burun, bronx və ağciyər) xəstəlikləri; - Həzm sisteminin (reflüks, axalaziya, qastrit, xora; qaraciyər) xəstəlikləri; - Metabolizm pozuntuları (məs. diabet zamanı aseton qoxusu); - Böyrək xəstəlikləri (balıq qoxusu); - Aclıq (xüsusən bol zülallı pəhriz və oruc) zamanı rast gəlinir. Diaqnostikası: - Halimetr (sulfitlərin təyininə əsaslanır); - Bakterioloji müayinələr (yaxmanın "əkilməsi", həmçinin yeni üsul olaraq bakteriyaların PZR üsulla təyini). Müalicəsi: - Spesifik müayinə və müalicə yalnız həkim tərəfindən aparıla bilər. Lakin aşağıdakı qaydaları bilmək vacibdir: - Kariesli dişləri, damaq xəstəliklərini müalicə etdirmək; - Süni protezlər və diş qapaqlarını kontrol etdirmək (qapaqların altında toplanan qida çürümə nəticəsində xoşagəlməz qoxu yaradır); - Dişləri səhər və axşam olmaqla gündə 2 dəfə fırçalamaq; - Diş fırçasını hər iki aydan bir yeniləmək; - Dişlərin arasını hər 3 gündən bir xüsusi diş sapları ilə təmizləmək, xüsusi məhlullarla (stomatoloqunuz tərəfindən tövsiyə edilmiş) qarqara etmək; - Gündüz qəbul edilən qidalardan sonra 10 dəqiqəni keçməməklə şəkərsiz saqqız çeynəmək; - Tərkibində çoxlu sadə şəkərlər saxlayan hazır qidalardan istifadəni azaltmaq; - Menyuya uyğun olduğu halda nanə, alma, darçın və digər ədviyyatlardan istifadə etmək; - Ağız qurumasının qarşısını almaq üçün periodik olaraq su içmək; - Yatarkən burnu qapayıb yatmamaq (oksigensiz mühit bakteriyaların çoxalması üçün şərait yaradır); - Qidanı ağızda yaxşı çeynəmək; - Siqaret çəkməmək. Qeyd edilənlərə riayət edildiyi, lakin nəticə əldə edilmədiyi hallarda əsas xəstəliklərin (LOR, həzm sistemi, endokrin, böyrək xəstəlikləri və s.) müayinə və müalicəsini gecikdirməmək lazımdır. © Materiallardan istifadə edərkən hiperlinklə istinad olunmalıdır.
Paylaşıldı: 27.11.2017
Diz ağrıların müalicəsi: proloterapiya
Diz ağrısı nədir? Diz ağrısı çox sıx rast gəldiyimiz şikayətlərdən biridir. Diz ağrılarının mənbəyi oynaqdaxili toxumalar və ya oynaq ətrafı əzələ, bağlar və ya boşluqlar ola bilir. Kəskin diz ağrısı adətən travma sbəbindən yaranır. Amma xronik diz ağrısı səbəbləri arasında adətən revmatik patologiyalar durur. Ağrının səbəbinə bağlı olaraq xəstə ağrını diz qapağında, diz önündə, diz arxasında hiss edə bilər. 1. Bağ zədələnmələri Dizin yan bağları və ya çarpaz bağlarında zədələnmə səbəbi daha çox travma mənşəli olur. Kəskin yaranan diz ağrısı yeriyərkən və dizi bükərkən ciddi narahatlıq yaradır. Bəzi hallarda təkrari zədələnmələr nəticəsində kalsifikasiya ortaya çıxa bilər. Ön çarpaz bağ zədələnmələri: Ön çarpaz bağ zədələnmələri diz ağrısı səbəbləri arasında ən çox görülən bağ zədələnməsidir. Bu bağ tək başına da zədələnə bilər, ya da daxili yan bağ, daxili mensk zədələnmələri ilə birgə də müşahidə edilə bilər. Əsas əlamətlər diz ağrısı, şişkinlik, oynağın hərəkət məhdudluğudur. Xronik ağrılarda dizdə boşalma hissi ola bilər. Arxa çarpaz bağ zədələnmələri: Bütün diz zədələnmələrinin 37% təşkil edir. Zədələnmə kəskin və ya xronik, tək başına ya da digər zədələnmələrlə bərabər görülə bilər. Dizin həddindən burxulması arxa çarpaz bağ zədələnmələrinin ən önəmli mexanizmasıdır. Fiziki müayinə zamanı kəskin zədələnmələrə bağlı olaraq dizin arxa tərəfində dəri altındakı qanamaya bağlı qırmızılıq görülə bilər. Dizdə şişkinlik və hərəkət itkisi vardır. Ağrı və yerimə çətinliyi vardır. Xəstəliyin proqnozu adətən yaxşıdır. Yan bağların zədələnmələri: Ən çox daxili tərəfində olan bağ zədələnir. Daxili mensk və ön çapaz bağ zədələnmələri müşayiət edə bilər. Xarici yan bağın tək başına zədələnməsi nadirdir. Adətən digər zədələnmələrin bir hissəsi olaraq qarşımıza çıxır. Ən çox rast gəlinən əlamət diz ağrısıdır. Ağrı ilə yanaşı hərəkət məhdudluğu varsa mensk və ön çarpaz bağ zədələnməsi düşünülməlidir. 2. Tendonit (Vətərin iltihabı) Revmatik xəstəliklərin bir əlaməti olaraq ya da həddindən artıq istifadəyə bağlı sindromlarından biri olaraq rast gəlinir. Patellar tendenit (diz qapağının aid tendinit): Diz qapağının altında rast gəlinən ağrının ən çox səbəblərindən biridir. Ən çox tullanma ilə oynanan oyunlarda (voleybol, basketbol, tenis, atletizm) görülür. Fəaliyyətə bağlı diz qapağı ağrısı xarakterik şikayətdir. Uzun müddət oturduqdan sonra və ya pilləkən çıxdıqdan sonra da ağrı və ya gərginlik məydana çıxa bilir. Müalicədə mühüm olan ağrının azaldılmasıdır. 3. Menisk zədələnmələri Menisklər bud və qamış sümüyü oynaq səthləri arasında boşluğu doldururlar. Dizin müvazinətinin tənzimlənməsində, oynaqda yükün paylaşılmasını vacib rol oynayırlar. Menisk zədələnmələri kəskin bir travma ya da yaşlanma prosesində zədələnməyə bağlı ortaya çıxır. Daxili menisk cırılmaları xarici menisk cırılmalarından daha çox rast gəlinir. Menisk zədələnmələrində əsas şikayət diz ağrısı, diz qapağı ağrısı, şişkinlik və hərəkət məhdudluğudur. Bağın lezyonu müşaiət etmirsə şişkinlik az olur. Zədəli naiyyə palpasiyada ağrılı olur. 4. Bursit (Kisə iltihabları) nədir? Kisələr əsasən bədənin bir birinə sürtünən strukturları arasında olub aşınmaların qarşısını alırlar. Diz oynağı ətrafında 11 kisə vardır. Bu kisələrdən hər hansı birində zədələnmə diz ağrısına səbəb ola bilir. Təkrari kiçik travmalar, kəskin birbaşa travma, infeksiya ikincili olaraq əmələ gələ bilir. Lokal diz qapağı ağrısı, şişkinlik, qızartı və tempratur yüksəlməsi görülə bilir. 5. Qığırdaq qırıqları ( osteoxondritis Dissekans) Oynaq qığırdağının ya da oynaq qığırdağı ilə birgə qığırdaq altında sümüyün bir hissəsinin qidalanmasının pozulması və canlılığının itməsi ilə sağlam toxumadan fərqli olaraq strukturunun dəyişməsidir. Tez tez bud sümüyün ynağının daxili səthində rast gəlinir. Daha çox yaşlılarda görülən ağrı səbəblərindəndir və 20% hallada iki tərəfli olur. Kəskin travma, təkrari kiçik zədələnmələr, sirkulyasiya pozğunluqları və genetik səbəblərdən yarana bilər. Xəstədə fiziki fəaliyyətlə artan diz ağrısı və şişkinlik vardır. 6. Oynaq siçanı (sərbəst cism) Ən çox səbəbi qığırdaq lezyonu və qığırdaq kirəcləşməsidir. Diz oynağı sərbəst cismin ən çox rastlanıldığı oynaqdır. Sərbəst cismin ən xarakterik əlaməti hərəkət məhdudluğudur. Hərəkət məhdudluğu şiddətli diz ağrısı ilə birlikdə müşahidə edilir. 7. Osteonekroz (sümük toxumasının dağılması) Adətən orta yaşlı və ya ahıl yaşlı qadınlarda rast gəlinir. Travma olmadan anidən diz ağrısı və oynaqda hərəkət məhdudluğu müşahidə edilir. Müalicəyə erkən başladıqda əlamətlər aradan qaldırıla bılır. 8. Diz qapağı çıxığı: Diz qapağı sümüyü dizin ön hissəsində yerləşən üçbucaq formalı bir sümükdür. Dizimizi büküb gərdikdə diz qapağı sümüyü bud sümüyü yatağında yuxarı və aşağı hərəkət edir. Bəzən dizdəkı bir əzələ və ya bir bağ əks yöndə gərilirsə bu zaman diz qapağı sümüyü yüklənir. Bu halda diz qapağı qismən və ya tamamilə yerindən çıxa bilər. Dizin burxulması ilə anidən yaranan diz qapağı ağrısı vardır və xəstə dizini aça bilmir. Daxili yan bağ zədələnməsi də buna qoşula bilər. Adətən gənc atletlərdə və qızlarda daha çox rast gəlinir. Bağlarda boşalma, zəifləmə, bud sümüyünün inkişaf anormallığı , diz qapağının anormal yüksəkdə yerləşimi diz çıxıqlarına səbəb olan faktorlardandır. 9. Yağ yastıqcığı sindromu: Diz oynağı daxilində bir çox yağ yastıqcığı vardır. Diz oynağının ön hissəsində diz qapağı üstündə, arxasında və altında olmaqla 3 cür yağ yastığı mövcuddur. Bu yağ yastıqları damar və sinirlərlə zəngindir. Xüsusilə Hoffa xəstəliyi adlanan, diz qapağı altındakı yastığın xəstəliyi şox rast gəlinir. Bu diz qapağı ağrı səbəbi ola bilir. Diz ağrısı uzun müddət oturmaqla və çöməlməklə artar. 10. Qaçan adam dizi Ən çox qaçış idmanı ilə məşğul olanlarda, velosipedçilər, əskərlər kimi tez-tez dizin bükülüb açılması hərəkətini təkrar edən insanlarda görülür. Ağrı çox vaxt qaçmağa başladıqdan 10-15 dəqiqə sonra başlayır, istirahətdən sonra keçir. Bzən yürüyüş edərkən və ya pilləkən qalxıb- enərkən də yarana bilir. 13. Diz oynağı kirəcləşməsi (Duzlaşma) Tibbi adı osteoartirit olan kirəcləşmənin tezliyi yaşla birgə artan, oynaq qığırdağınınlokal itkisi ilə birlikdə oynaq kənarlarında meydana gələn sümük dəyişiklikləridir. Klinik olaraq əsas simptomla ağrı və oynaq tutlmasıdır. Diz kirəclənməsi (duzlaşması) yaşlı populyasiyanın ⅓ arasında diz ağrısının əsas səbəbidir. Daha çox qadınlarda olur və bir diz daha çox zədələnir. Diz ağrılarının ən yaxşı müalicəsi- PROLOTERAPİYA Diz ağrıları zamanı bir çox müalicə seçimi vardır. Lakin bir çoxu müvəqqəti olaraq ağrının kəsilməsindən ibarətdir. Bir çox insan ağrıkəsici və iltihabəleyhinə dərmanlar qəbl edərək ağrıları qısa müddət üçün azaltsalar da oynaqda meydana gələn zədə davam etdiyi üçün keçici bir effekt verir. Eyni zamanda ağrıkəsici dərmanlar oynaq ətrafındakı və oynaq daxili bağları zəiflədib zədələnməsini artırdığına görə və br çox əlavə yan təsirlərə sahib olduğuna görə effektiv seçim olmamalıdır. Bundan əlavə kortizon iynəsi də müəyyən qədər rahatlama yaratsa da bir müddət sonra təsiri itir və yan təsirlərə bağlı problemlər yaranır. Xəstələrin böyük bir qismi cərrahi əməliyyatın tam bir müalicə olduğunu düşünür və bir çoxu diz protezi əməliyyatı olunurlar. Lakin diz protezinin də bir ömrü vardır və 50 yaşında əməliyyat olunan xəstə 60 yaşında təkrar əməliyyat olunma gərəyi duyur.Bundan başqa diz protezi əməliyyatı olan xəstələrdə əməliyyatdan sonra da tam olaraq şikayətləri keçmir və diz protezi əməliyyatı yetərli qədər ağır bir əməliyyatdır və istər əməliyyat vaxtı, istərsə əməliyyatdan sonra ciddi riskləri ( infeksiya, protezin tam oturmaması, bədənin protezi yad maddə olaraq görməsi və qəbul etməməsi və.s) vardır. Bütün bu müalicə növləri arasında proloterapiya zərərsiz, yan təsiri olmayan effektiv bir müalicə hesab edilir. Proloterapiya ilə diz ağrısı müalicəsində diz oynağı daxilinə və oynaqətrafı bağların sümüyə birləşdiyi yerlərə və diz qapağı ətrafına edilən inyeksiyalar hesabına bu nahiyədə qan dövarının artması nəticəsində kontrol edilən iltihab bədənin sağalma prosesini sürətləndirərək yeni kollagen və qığırdaq toxuma yaranmasına gətirib çıxarır nəticədə zədəli oynağı bərpa etmiş olur. Diz problemlərində proloterapiya nəticəni ( simptomu) deyil, səbəbi müalicə edir. Proloterapiya dizdə toxuma, oynaq, vətər və bağ sistemini canlandıran, və zədələnmələri, bağ boşalmaları müalicə edən toxumaları yeniləyib, bərpa edib gücləndirən bir müalicə metodudur. Dizin proloterapiyasında məqsəd liqament (bağ), əzələ və vətərləri gücləndirərək diz oynağına düşən yükü azaltmaq, dizin daxili bağ, qığırdaq və mensk kimi strukturları təmir edərək yeniləməkdir. Diz proloterapiyasında zaman keçdikcə toxuma yenilənməsi və oynaq stabilizasiyası təmin edildikcə ağrılar tezliklə azalacaqdır. Beləliklə proloterapiya ilə diz oynağı müəyyən zaman müddətində yenilənir. Xəstənin yaşından və zədələnmənin dərəcəsindən asılı olaraq seanslar 3-4 həftədən bir aparılır. Seanslar arası müddətdə xəstə yaxşı qidalanmalı, verilən idman hərəkətləri yerinə yetirməli və mümkünsə çəki azaldarsa effektivlik daha da artacaqdır. Əksər xəstələrdə tam sağalma müşahidə edilir. Proloterapiya kəskin və xroniki diz ağrılarının müalicəsində istifadə edilən, nəticəni deyil səbəbi müalicə edən, diz problemlərində tətbiq edilməsi lazım olan təbii və effektiv müalicə metodudur. © Materiallardan istifadə edərkən hiperlinklə istinad olunmalıdır. https://hekimtap.az
Paylaşıldı: 21.11.2017
Reflüks nədir?
Reflüks – mədə və bəzi hallarda mədəaltı vəz şirəsi və öd qarışığından ibarət onikibarmaq bağırsaq möhtəviyyatının qida borusuna geriyə atılması nəticəsində döş sümüyü arxasında hiss edilən yanma (qıcqırma) hissidir. Əlamət uzun müddət ərzində müşahidə edildikdə QERX (qastroezofageal reflüks xəstəliyi) diaqnozu qoyulur. Ağız boşluğu ilə mədəni birləşdirən əzələvi boru olan qida borusunun bir neçə sfinkteri (əzələ qalınlaşması və ya daralması) vardır. Bu sfinkterlərin rolu qidanı mədəyə doğru “itələyərək”, onun geriyə qayıtmasına mane olmaqdır. Reflüksün yaranma səbəbi – qida borusunun aşağı sfinkterinin tonusunun azalmasıdır ki, bu zaman dediyimiz mədə, bəzən onikibarmaq bağırsaq möhtəviyyatı qida borusuna, yəni geriyə atılır və selikli qişanı zədələyir. Reflüks zamanı aşağıdakılar müşahidə edilə bilər: - Döş sümüyü arxasında və boğazda hiss edilən yanma hissi, atılan möhtəviyyatın ağızda yaratdığı turşuluq dadı; - Döş sümüyü arxasında ağrılar; - Qidanın udulması zamanı çətinlik, ağrı və ya diskomfort; - Quru öskürək; - Səsin xırıltılı olması və ya boğaz ağrıları; - Ağızdan xoşagəlməz qoxu; - Ağız suyunun çox ifrazı, hətta səhərlər “islanmış yastıq” simptomu. Əsas səbəbləri: - Hamiləlik; - Bəzi dərman preparatları (bəzi antibiotiklər, hormonlar, iltihabəelyhi preparatlar, nitratlar, antidepressantlar və s.); - Artıq çəki və piylənmə; - Siqaret çəkmək; - Spirtli içki qəbulu; - Tərkibində kofein olan məhsulların bol istifadəsi; - Yaşla əlaqədar sfinkterin tonusunun zəifləməsi; - Dar geyim; - Sürətli (“birnəfəsə”) qida qəbulu; - Birdəfəyə çoxlu miqdarda qida qəbulu; - Diaqfraqmanın qida borusu dəliyinin yırtığı; - Şəkərli diabet; - Sistem xəstəlikləri (sklerodermiya və s.). Vacib əhəmiyyət kəsb edən ağırlaşmalarından: - Qida borusunun daralması (zədələnmiş selikli qişada çapıq toxumanın yaranması səbəbindən); - Qida borusunun eroziya və hətta xoraları (ağrı yarada, qanaxmaya səbəb ola bilər); - Qida borusu selikli qişasının xərçəngönü vəziyyəti – Barret qida borusunun yaranmasıdır. Qeyd edim ki, əgər döş sümüyü arxasındakı ağrı çənəyə, qola doğru (xüsusən soltərəfli) yayılan ağrılarla müşahidə olunursa, ilk növbədə elektrokardioqram (EKQ) çəkilməlidir. Bu, stenokardiya və ya miokard infarktı əlaməti ola bilər! Reflüks diaqnozu qoyulduqdan sonra əgər Barret ezofagitinə şübhə aşkarlanmayıbsa, təkrar endoskopiyaların aparılması və biopsiya götürülməsi məsləhət görülmür. Helicobacter Pylori infeksiyası reflüks yaratmır, əgər bakteriya aşkar edilibsə, deməli mədə və onikibarmaq bağırsağın selikli qişa iltihabı müalicə edilməldir. Həmçinin aptekdən özünüzün alıb, qəbul etdiyiniz omeprazol və s. kimi dərmanların uzunmüddətli və nizamsız istifadəsi zamanla mədə turşuluğunun azalmasına, bu isə öz növbəsində - Mədə selikli qişasının atrofiyasına (xərçəngönü vəziyyət!); - Bağırsaq mikroflorasının pozulmasına; - Son illərin araşdırmalarına görə isə, hətta ürək fəaliyyətinin pozulmasına və ölümə səbəb ola bilər. Reflüks zamanı ümumi vacib tövsiyələr: - Qidalanma rejiminə riayət etmək (3-4 dəfə az porsiyalarla yemək); - Birdəfəyə çoxlu qida qəbul etməmək (xüsusən isti-soyuq baxımından ciddi fərqlənən qidalar); - Gecələr qida qəbul etməmək (son qida qəbulu yuxudan 3 saat əvvəl olmalıdır); - Qida qəbulundan dərhal sonra əyilmə hərəkətləri etməmək və uzanmamaq; - Düz yataqda yatmamaq (yatağın baş hissəsi az bucaq altında yüksəkdə olmalıdır); - Siqaret və spirtli içki qəbulundan imtina etmək; - Tərkibində kofein olan məhsulların istifadəsini azaltmaq; - Çəkinin bərpasına cəhd etmək. © Materiallardan istifadə edərkən hiperlinklə istinad olunmalıdır.
Paylaşıldı: 20.11.2017
Müəllif: Nevroloq Jalə Qarayeva, Əlaqə: 050 363-10-02
“Filankəs nevrozdur”. “Nevrozlar sağalmır”. “Nevrozlu xəstədə nə simptom və əlamət varsa hamısı nevroza görədir”. “Nevrotiklər nə özləri yaşayır, nə də başqalarını yaşamağa qoyur”… Belə ifadələri çoxumuz eşitmişik. Gəlin baxaq-görək: axı nədir bu “nevroz”? Elə bəri başdan deyək ki, “nevroz” anlayışı müasir tibbdə köhnəlmiş anlayışlar sırasına aiddir və hazırda istifadəsi daha çox ənənəyə görə Rusiyada qəbul olunur. Nə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatına 10-cu baxışında, nə də nüfuzlu Amerika Psixiatrik Assosiasiyasının Ruhi Xəstəliklərin Diaqnostikası və Statistikasına Rəhbərliyin V nəşrində (DSM-V) sırf “nevroz” anlayışı yoxdur. Əslində amerikalı psixiatrlar “nevrozlar” anlayışını hələ DSM-III nəşrində – 1981-ci ildən çıxarıblar. Çünki amerikalılar hesab edirlər ki, ümumiyyətlə ruhi xəstəliklərin təsnifatında mücərrəd gizli psixoloji mexanizmlərdən daha vacibi xəstələrin davranışlarındakı pozulma fərqləridir. Elə buradan da göründüyü kimi “nevrozları” və ya hazırda hansı adla qeyd olunmasından asılı olmayaraq müvafiq patologiyaları həm də psixiatrlar müalicə edirlər. Burada təəccüblü heç nə yoxdur. Psixiatriya nevrologiyadan ayrılmış böyük bir elm şaxəsidir. Elə birləşən yerlərindən biri də məhz bu məqaləmizin mövzusu olan xəstəliklər qrupudur. Müasir dövrdə elmi təbabətdə bu anlayış tam və hər yerdə qəbul olmasa da, xəstəliklər qrupu necə olubsa, eləcə də var. “Nevroz” sözü və məhfumu nə deməkdir? “Nevroz”- “neyron” (sinir hüceyrəsi) sözü və “-osis” – xəstələnmə mənasını verən suffiksin birləşməsindən yaranmışdır. Ənənəvi olaraq bu adla psixikanın keyifiyyət etibarilə daha səthi və funksional pozulmaları başa düşülür. Funksional – ona görə ki, patoloji təşrihlərdə və ya neyrovizualizasiya müayinələrində görünən hansısa bir spesifik dəyişiklik aşkar olunmur. Yəni siz məsələn, baş beynin MRT və ya likvorun müayinəsini edib orada “nevroz” əlamətləri tapa bilməzsiz. Lakin bu pozulmalar sırf psixi xəstəliklər də deyil. Çünki psixi xəstələrdən fərqli olaraq reallıqla təması itirməyiblər və bəzi xüsusi formalar istisna olunmaqla özlərinə tənqid əsasən saxlanılıb. Əgər xəyalən bütün xəstəlikləri somatik, psixi və “nevrotik” xəstəliklərə bölsək onları şərti olaraq belə ifadə etmək olardı: - Somatik və ya orqanik xəstəliklər: onlar xəstədirlər və özləri də anlayırlar ki, xəstədirlər və niyə xəstədirlər. - Psixi xəstəliklər: onlar xəstədirlər, amma özləri anlamırlar ki, xəstədirlər. - “Nevrotik” xəstəliklər: onlar xəstədirlər və özləri də anlayırlar ki, xəstədirlər – amma niyə xəstə olduqlarını anlamırlar. Beləliklə, “nevrozlar” hansı təsnifatda olub-olmamasından asılı olmayaraq sayıqlamalar və hallüsinasiyalar olmayan, xroniki distress vəziyyətlə xarakterizə olunan sinir-psixi pozulmalar qrupudur. Distress vəziyyəti elə bir haldır ki, şəxs ətraf kənar qıcıqlara uyğunlaşa bilmir və davranışında qıcığa müvafiq olmayan cavab reaksiyaları qeyd olunur. Rus ədəbiyyatında isə “nevrozlar” nevroloji və psixiatrik xəstəliklər arasında hüdudi xəstəliklər qrupu kimi göstərilərək psixotik təzahürlər (sayıqlama, hallüsinasiya) olmadan spesifik kliniki fenomenlərlə təzahür edən, fərd üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyan həyat münasibətlərinin pozulması nəticəsində yaranan, geriyə dönə bilən psixogen (adətən, konfliktogen) sinir-psixiki pozulmadır. Nevrotik pozulmalara səbəb nədir? Əsas səbəb şəxs üçün əhəmiyyətli kəskin və ya xroniki psixogen təsir sayılır. Bu təsirlər nəticəsində şəxsin cəmiyyətdə və fərdi həyatında tələbatlarına və işlərinə neqativ dəyişiklik yetirən maladaptiv mənfi emosiyalar, somatik və vegetativ təzahürlər meydana çıxır. Bu cür təzahürlərin meydana çıxmasını aşağıdakı faktorlar asanlaşdırır: - anadangəlmə emosional dayanıqsızlığa, tez ruhdan düşməyə, şübhəli olmağa, hövsələsizliyə və s. olan meylliklər - sosial adaptasiyanın fərdi çətinlikləri və konstitutsional xüsusiyyətlər - xroniki yorğunluqa səbəb olan fəaliyyət - keçirilmiş somatik xəstəliklər - aclıq və yuxusuzluq - hipoksik, allergik vəziyyətlər və keçirilmiş travmalar - fizioloji endokrin vəziyyətlər (pubertat dövr, hamiləlik, klimaks) - ekzogen intoksikasiyalar “Nevrozlar” hər nə qədər funksional pozulmalar sayılsa da, nəzərə almaq lazımdır ki, müasir eksperimental tədqiqatlar güclü stressogen faktor və onunla qarşılıqlı təsirin sinir sistemində subhüceyrə səviyyəsində geriyə dönəbilən orqanik dəyişikliklərin olmasını aşkar etmişdir. “Nevrozlar” və ya nevrotik pozulmaların hansı əsas növləri var? Bu tip pozulmalar barədə dünyada iki bir-birinə zidd baxışın - rusların nozoloji 3 tip nevroz (Nevrasteniya, Obsessiv-kompulsiv nevroz və İsterk nevroz) və amerikalıların DSM-V üzrə davranış-sindromoloji baxışının olmasını nəzərə alaraq XBT-10 üzrə qısa təsvirin araşdıraq. XBT-na 10-cu baxışda “Stresslə bağlı nevrotik və somatoform pozulmalar” adı ilə əsas kliniki təzahürlərin ifadə olunmasından asılı olaraq 7 əsas tipdə fenomenoloji forma ayırd edilir. 1. Fobik-həyəcan pozulmaları Bu pozulmalarda tək və yaxud əsas simptom əslində cari təhlükə yaratmayan müəyyən vəziyyətlərə düşməkdən qorxmaqdır. Pozulma nəticəsi olaraq xəstə həmin vəziyyətlərdən qaçmağa çalışır, bu mümkün olmadıqda isə onun üçün dəhşətə çevrilir. Xəstənin narahatlığı ifadə olunmuş surətdə bənizinin ağarması, qorxudan tir-tir əsməsi, bayılarmış kimi bir hisstəhər simptom-əlamətlərlə özünü göstərə bilər. Çox vaxt bu pozulmanı xəstələr özlərinə nəzarəti, ağıllarını itirə bilmə, ölə bilmə qorxusu-hissləri ilə keçirirlər. Həmin faktorla bağlı fobik vəziyyətə düşmə ehtimalını gözləmək vaxtından qabaq həyəcan və çox vaxt ruh düşkünlüyü-depressiya yaradır. Ona görə də bir çox hallarda bu iki halın birgə davam etməsindən və həkimin qərarından asılı olaraq şəxsə birgə “fobik-həyəcan pozulması və depressiv epizod” diaqnozu qoyulur. Fobik-həyəcan pozulmalarının vacib növləri aqorafobiya ( yaxın adamların müşayiəti olmadan evini hər hansı bir yerə tərk etməkdən və ya təklikdə səyahət etməkdən qorxmaq), sosial fobiya (cəmiyyət qarşısında görünməkdən, çıxış etməkdən, kütlənin mümkün ola biləcək diqqətindən qaçmaq) və əlbəttə ki, çoxlu spesifik fobiyalardır. 2. Digər fobik pozulmalar Fobik-həyəcan pozulmalarından fərqi odur ki, qorxu konkret bir situasiyaya görə deyil. Qorxu var , amma bu ümumiyyətlədir, konkret faktora qarşı deyil. Belə ümumi qorxu kəskin və paroksizmal epizodlar ilə özünü göstərdikdə “Panik pozulma”, demək olar ki, daimi və artıb-azalan həyəcan ilə özünü göstərdikdə (“narahat adam”) – “Generalizə olunmuş həyəcan sindromu” adlanır. 3. Ağır stressə reaksiya və adaptasiyanın pozulması Bu pozulmalarda əsas xüsusiyyətlər təkcə simptomatika və onların gedişatı deyil, həm də bu simptomatikanın şəxs üçün güclü və ya davamlı, olduqca xoşagəlməz olan aşkar bir ya bir neçə stressogen faktorla bağlı olmasıdır. Belə faktorun olması həlledicidir. Lakin ona qarşı olan reaksiya adaptiv deyil və ifrat nəticələrə gətirib çıxarır. Qısa müddətli, maksimum 2-3 günə itən kritik stress reaksiyası və uzunmüddət qorxu-xatırlamalar verən PTSP-posttravmatik stress pozulması kimi uzun çəkən əzabverici xüsusi formalar ayırd edilir. “Posttravmatik” dedikdə orqanik yox, “psixoemosional zədədən sonra” başa düşülür. Rus məktəbinin ardıcılları qeyd edirlər ki, müxtəlif stressogen faktorlara (məsələn, valideynin vəfatı) qarşı reaksiya 2 ay davam edə bilər. Nevrotik reaksiyanın bundan artıq müddətə davam etməsini onlar xroniki vəziyyət, yəni “nevroz” kimi qiymətləndirirlər. 4. Obsessiv-kompulsiv pozulmalar Rus ədəbiyyatında ənənəvi “Obsessiv-kompulsiv nevroz” kimi qeyd olunur. Bu pozulmaların nəzərəçarpan xüsusiyyəti sayrışan, əl çəkməsi mümkün olmayan (“obsessiv”) fikirlərin və ya iradəsindən xəbərdar, amma könülsüz-məcburi (“kompulsiv”) mürəkkəb hərəkətlərin olmasıdır. Sayrışan fikirlər xəstə istəməsə də təkrar-təkrar stereotipik (elə bil ki, “replay” düyməsi basılmış) tərzdə onun beyninə gələn ideya, obraz və meyllərdir. Xəstə anlayır ki, bu fikirlərin əsası yoxdur, onlara müqavimət göstərməyə çalışır. Lakin hər dəfə uğursuzluğa düçar olduğu üçün məyus olur. Buan baxmayaraq xəstələr nə qədər iradəsinə tabe olmasa və ya iyrənc olsa da bu fikirləri öz fikirləri hesab edirlər. ƏKS TƏQDİRDƏ – biz psixi xəstəlik haqqında düşünməliyik. Kompulsiv-sayrışan hərəkətlər və yaxud rituallar xəstələrin təkrar-təkrar etdikləri mürəkkəb hərəkətlər – maneralardır. Əlbəttə bütün rituallar kompulsiv-sayrışan hərəkətlər deyil. Məsələn, futbolçu öz qol sevincini hansısa ritual-manera ilə qeyd edə bilər. Lakin bu halda məqsəd var – şəxs öz şadlığını onu sevənlərlə xüsusi tərzdə bölüşmək istəyir. Kompulsiv hərəkətlərdə - rituallarda isə şəxs heç bir həzz almır və ya heç bir faydalı məsələ həll olunmur, yaxud əldə edilmir. Bu hərəkətlər xəstə üçün nə isə çəkindiyi və ona ya digər şəxslərə xoşagəlməz olan hadisənin qarşısını almaq üçün iradi xəbərdar olduğu, amma könülsüz məcburi etdiyi aktlardır. Bu hadisənin gözləntisinə görə demək olar ki, həmişə həyəcan var. Lakin adətən, xəstə özü də bu hərəkətlərin mənasız və ya qeyri-effektiv olmasını anlayır və təkrar-təkrar bu hərəkətlərinin qarşısını almaq istəyir. Əgər xəstə kompulsiv hərəkətləri etməsə, zorla qarşısını alsa həyəcan xeyli çox ifadə olunmağa başlayır. 5. Dissosiativ - Konversion pozulmalar Ruslar bunu “İsterik nevroz” kimi qeyd edirlər. Konversion və ya dissosiativ pozulmalar zamanı xəstələrdə keçmiş hadisələr barədə yaddaşın (amneziyalar- yaddaş pozulmaları), özünü bir şəxs kimi tanıya bilmək qabiliyyəti, duyğularını hiss edə bilməsi və bədən hissələrini hərəkət edə bilmək qabiliyyəti arasında inteqrasiyasını tam, ya qismən itməsi qeyd olunur. Daha sadə dildə desək, xəstədə sinir sisteminin orqanik dəyişikliyi (insult, şiş və s.) olmadığı halda belə üzvi nevroloji xəstəliklərə xarakter simptom və əlamətlər – ifliclər, hissi pozulmalar, qıcolmalar və s. meydana çıxır. Yaxud başqa sözlə, nevroloqun çətin iş gününü bir qədər də çətinləşdirir. Bütün dissosiativ pozulmalar, xüsusilə əgər onlar xəstənin həyatında baş vermiş aşkar psixo-emosional zədə ilə bağlıdırsa bir neçə həftə və ya aydan sonra itməyə meyllidir. Müxtəlif ağrı sindromları ilə və vegetativ sinir sistemi ilə bağlı funksional pozulmalar rusların təlimindən fərqli olaraq XBT-da xüsusi qrupda – “Somatoform pozulmalar” qrupunda qeyd olunur. 6. Somatoform pozulmalar Somatoform pozulmaların əsas xüsusiyyəti odur ki, xəstə müxtəlif ağrılarla və daxili orqanların xəstəlikləri əlamətləri ilə müraciət edir və təkidlə müayinələrdən keçirlər. Lakin müayinə nəticələrinin neqativ və ya əhəmiyyətsiz dəyişikliklər olmasına baxmayaraq bununla razılaşmırlar və təkrar müxtəlif, o cümlədən invaziv müayinələr tələb edirlər və keçirlər. Əgər xəstə neqativ müayinələrə baxmayaraq özündə bir və ya hətta bir neçə ağır xəstəliyin olması (şiş, QİÇS və s.) barədə davamlı olaraq narahatdırsa, bu “ipoxondrik pozulma” sayılır. Lakin 2 mühüm məsələni qeyd etmək lazımdır: - şübhəli patologiya uyğun və keyfiyyətli müayinələrlə inkar edilməyibsə - “Somatoform pozulma” kimi qiymətləndirilməməlidir - hər halda, nəzərə almaq lazımdır ki, hər bir şəxs kimi “Somatoform pozulma” diaqnozu olan fərdin də yeni orqanik patologiyaya düçar olmaq ehtimalı var. 7. Digər nevrotik pozulmalar Bu qrupa “Nevrasteniya” və nadir “Depersonalizasiya-derealizasiya sindromu” aid edilmişdir. Nevrasteniyanı rus müəllifləri “qıcıqlandırıcı zəiflik” də adlandırırlar. Burada nəzərdə tutulur ki, xəstələrdə emosional oyanıqlıq artıb və tez də yorulurlar. Rus müəllifləri bu pozulma zamanı bir-birnə çox vaxt qarışan iki əsas tip ayırd edirlər. Hiperstenik tip – səbrsizlik, qıcıqlanma, diqqətsizlik, tez özündən çıxma, əzələ gərginliyi, zehni əməyə başladıqdan az sonra iş qabiliyyətinin davaml və üzücü enməsi ilə xarakterizə olunur. Astenik tip – apatiya, yüngül əqli və xüsusən fiziki gərginlikdən sonra davamlı və üzücü yorğunluqla xarakterizə olunur. Hər iki formada xəstənin əhvalı, iştahası və yuxusu pisdir, rahatlaşa bilmirlər və həm simpatikotoniya yönümlü, həm də parasimpatikotoniya yönümlü vegetativ distoniya əlamətləri qeyd oluna bilir. Nevrotik əlamətlər həmişə birincili-psixogendir? Xeyr, bir çox daxili orqan xəstəlikləri bəzən özünü göstərməzdən öncə və ya yanaşı olaraq praktik olaraq bütün növ nevrotik pozulmalara tamamilə oxşar simptom və əlamətlər verə bilir. Xüsusilə, orta yaş və daha yuxarı şəxslərdə ilk dəfə qeyd olunursa ikincili səbəbləri inkar etmək lazımdır. Belə ikincili nevrotik əlamətlər əsas alt səbəb olan xəstəlik uğurla müalicə olunmadan yaxşılaşa bilməz. Rus ədəbiyyatında belə hallar – “Nevrozabənzər vəziyyətlər” adlanır. Bir çox daxili xəstəliklərdə və orqanik nevroloji patologiyalar zamanı psevdonevrastenik sindrom, depressiya, həyəcan qeyd olunur. Bəzən panik pozulmalar kimi görünən halların da alt səbəbi orqanik patologiyalar ola bilir. Bütün bunlar həkim-nevroloqu vadar edir ki, diaqnostika zamanı mümkün daxili orqan xəstəliklərini də nəzərə alsın. “Nevroz” xəstələrinin diaqnostikası necə aparılır? Bütün xəstəliklərdə olduğu kimi burada da ilk növbədə müfəssəl anamnez toplanmalıdır. Ətraflı obyektiv-nevroloji müayinə aparılmalıdır. Laborator-instrumental müayinələri təyin etməzdən öncə aşağıdakı xüsusiyyətlər nəzərdən keçirilməlidir: - Problemə səbəb xəstənin qəbul etdiyi dərmanlar ola bilər. Belə ki, bəzi antipsixotiklərin, tritsiklik antidepressantların antixolinergik xüsusiyyətləri, amfetaminlər, metilksantinlər həyəcan törədə bilir. Sedativ-hipnotiklər də bəzən paradoksal əsəbilik və həyəcan törədə bilir. - Hipertireoidizm davamlı əsəbilik və həyəcan, qorxu törədə bilir. Hipoqlisemiya da epizodik həyəcan verə bilir. - Bəzən ürək aritmiyaları əsəbilik və həyəcanla müşayiət olunur. Maraqlıdır ki, mitral qapaq prolapsı olanlarda panik pozulmalar çox olur. - Nadir hallarda rast gəlinən feoxromasitoma ifrat simpatikotoniya ilə xarakterizə olunan panik pozulma verə bilir. - Xüsusiə dəmir-defisitli anemiya psevdonevrastenik sindrom əlamətləri verə bilir. - Həyəcan və qorxu bəzən kəskin intermittent porfiriya, insulinoma, karsinoid sindrom, gicgah payı epilepsiyasına görə də olur. Bunları nəzərə alaraq ilk həkim baxışı zamanı xəstəyə qanda formalı elementlərin tam müayinəsi, qlükoza və tireoid panel daxil olmaqla biokimyəvi müayinəsi, EKQ və s. təyin oluna bilər. Müalicə necə olmalıdır? Xəstələrin müalicəsi kompleks tədbirlərlə aparılmalıdır. İkincili və yanaşı xəstəliklərin olması nəzərə alınmalıdır. Əgər mümkündürsə psixo-travmatik faktor aşkar edilərək kənar olunmaldır. İdeal şəraitdə davamlı medikamentoz müalicə və qeyri-medikamentoz tədbirlər – psixoterapiya növləri, balneoterapiya, hidroproseduralar kimi fizioterapiya növləri, hipnoterapiya, fitoterapiya, akupunktura kimi müalicə növləri kombinə olunmalıdır. Yekun Nevrotik pozulmalar və onların növləri barədə yekunlaşdıraraq onu qeyd edək ki, bir şəxsdə çox vaxt bir yox, bir neçə növ nevrotik pozulma simptomu və əlamətləri, həmçinin psixi sferanın digər pozulması əlamətləri, vegetativ sinir sisteminin bütün bunlara reaksiyaları qeyd oluna bilər. Eləcə də yanaşı aidiyyəti olan və ya olmayan somatik patologiyanın da qeyd olunması mümkündür. Uğurlu müalicə məqsədilə bütün bu amillər nəzərə alınmalıdır. © Materiallardan istifadə edərkən hiperlinklə istinad olunmalıdır.
Paylaşıldı: 18.11.2017
Zədələnmiş və itirilmiş dişlərin bərpası
Müəllif: Stomatoloq Əsəd Rəhmanov, Əlaqə:055 410-84-94
İnsanlar zədəli və itirilmiş diş problemi ilə üzləşərkən bu problemin məhz hansı yolla həll edilə bilməsi sualı qarşısında qalırlar. Konkret halda hansı variantın daha optimal olması onlar üçün qaranlıq qalır. Bu məqalə belə məsələlərdə insanlara bələdçi ola bilər. Dişlərlə bağlı bir sıra problemləri nəzərdən keçirək. Tez-tez rast gəlinən hal kimi dişin səthində yaranan kariyes və ya qeyri-kariyes mənşəli boşluğu misal göstərmək olar. Əgər dişdə yaranmış boşluq böyük deyilsə, bu boşluğa plomb qoyulur. Diş plombu nədir? Diş plombu – dişin səthində yaranan boşluğu doldurmaq üçün işlədilən materialdır. Tərkibindən asılı olaraq metal, sement, kompozit və s. plomblar ayırd edilir. Bərkimə xüsusiyyətinə görə kimyəvi bərkiyən, işıq şüasının təsirindən bərkiyən, ağız temperaturunda öz-özünə bərkiyən plomblar mövcuddur. Xidmət müddətinə görə müvəqqəti və daimi plomblar vardır. Plombdan təkcə dişin səthindəki boşluğu doldurmaq üçün istifadə edilmir. Həmçinin, dişlərin rəngi və forması insanı qane etməyən zaman plomb vasitəsilə dişlərin estetik restavrasiyası həyata keçirilir. Əgər dişdə yaranmış boşluq böyükdürsə, bu problemi həm plomb, həm taxma, həm də qapaq vasitəsilə aradan qaldırmaq olar. Hər üç variantı nəzərdən keçirək: 1. Dişdə yaranmış böyük boşluq plomblandığı təqdirdə bərk qidalar çeynəyən zaman plomb dişdə qalsa belə, təzyiq nəticəsində dişin divarı sına bilər. Dişin divarı plomb materialının həcmcə kiçilməsi səbəbindən də sına bilir. Hər bir material maye və ya plastik haldan bərk hala keçən zaman həcmcə kiçilir. Plomb materialı bərkiyən zaman da belə bir proses baş verir. Dişdəki boşluğun divarlarına yapışan və həcmcə kiçilən plomb materialı nəticədə boşluğun divarlarını özünə doğru çəkir. Əgər divar nazikdirsə, bu zaman onun səthində çatlar yaranır və bir müddətdən sonra divarın sınmasına gətirib çıxarır. Məhz bu səbəbdən dişin səthində yaranan böyük boşluqları plombla bərpa etmək məsləhət görülmür. 2. Belə halda taxmanın nə olduğunu araşdıraq. Taxma nədir? Taxma – dişin səthində yaranan kariyes və ya qeyri-kariyes mənşəli boşluğu dolduraraq dişin anatomik formasını bərpa edən mikroprotezdir. Başqa sözlə desək, plombun dişdən kənarda daha möhkəm materiallardan yaradılan variantıdır. Tərkibinə görə metal, plastik kütlə, zirkon və keramik taxmalar ayırd edilir. Hal-hazırda müasir texnologiyalar son dərəcə estetik və möhkəm taxmaların düzəldilməsinə imkan verir. Taxmanı hazırlamaq üçün boşluğun divarları xüsusi tələblərə uyğun yonulub hazırlanır və bu boşluqdan ölçü götürülərək laboratoriyaya göndərilir. Taxma laboratoriya şəraitində xüsusi üsullarla hazırlanır. Hazırlanmış taxma dişin üzərində yoxlanılaraq xüsusi sement vasitəsilə fiksasiya edilir. 3. Əgər hər hansı səbəbdən taxmanın hazırlanması münasib deyilsə, dişlər müvafiq müalicədən sonra qapaqla örtülür. Qapaq nədir? Qapaq – dişin tac hissəsini örtən ortopedik konstruksiyadır. Dişin səthindəki boşluğu taxma ilə bərpa etmək münasib olmadıqda, dişin formasını, yerləşməsini, rəngini dəyişmək lazım gəldikdə, habelə olmayan dişi körpü ilə bərpa etdikdə qapaq hazırlana bilər. Qapaq – diş protezlənməsinin daha etibarlı variantı olub, hətta üzərinə böyük təzyiq düşdükdə belə dişi qoruya bilir. Tərkibinə görə metal, plastik kütlə, metal əsaslı plastik kütlə, metal əsaslı keramik, zirkon və tam keramik qapaqlar ayırd edilir. Qapağı hazırlamaq üçün diş müvafiq qaydada yonulur, yuxarı və aşağı diş cərgələrindən ölçü alınaraq laboratoriyaya göndərilir. Laboratoriyada hazırlanmış qapaq klinikada dişin üzərində yoxlanılır və sonda xüsusi sementlə dişin üzərinə fiksasiya edilir. Üzərinə qapaq düzəldilən diş hər tərəfdən müəyyən qədər yonulduğu üçün bəzən insanlar, xüsusilə, ön dişlərin yonularaq qapaqla örtülməsini istəmir, amma eyni zamanda estetik cəhətdən gözəl dişlərə sahib olmağı arzulayırlar. Belə hallarda ön dişlərin yalnız görünən tərəfini çox az yonmaqla vinir hazırlamaq olar. Vinir nədir? Vinir – dişləri yalnız görünən tərəfdən örtən mikroprotezdir. Hal-hazırda müasir texnoloji üsullarla hazırlanan keramik vinirlər yüksək estetikliyi ilə fərqlənərək insana gözəl təbəssüm bəxş edir. Ön dişlərin rəngi arzu olunmayan səviyyədə olduqda və bu zaman bəyazlatma istənilən nəticəni vermədiyi halda da dişlərin üzərinə vinir hazırlana bilər. Vinir hazırlanarkən əvvəlcə onun rəngi təyin edilir. Sonra isə diş yalnız görünən tərəfdən azacıq yonulur. Dişlərin formasından və yerləşməsindən asılı olaraq bir sıra hallarda onlar yonulmayaraq cüzi cilalanırlar. Yonulma prosesindən sonra yuxarı və aşağı diş cərgələrindən ölçü alınaraq laboratoriyaya göndərilir. Laboratoriyada hazırlanan vinir klinikada yoxlanaraq xüsusi sement vasitəsilə dişə fiksasiya edilir. Bəzən bir sıra səbəblərdən ağız boşluğunda bir və ya bir neçə dişin laxlaması baş verir. Lakin heç kim laxlayan dişini itirmək istəmir. Bəs bu zaman nə etməli? Belə hallarda dişlər şinalanırlar. Dişlərin şinalanması nədir? Dişlərin şinalanması – diş cərgəsində laxlayan bir və ya bir neçə dişin bir-birinə və laxalamayan qonşu dişlərə bərkidilməsi üsuludur. Dişlər şinalanarkən laxlayan və onlarla qonşu laxlamayan dişlərin ağız boşluğuna baxan səthində dərin olmayan şırımlar açılır, oraya xüsusi məftil yerləşdirilərək üzəri işıqla bərkiyən plomb materialı ilə örtülür. Nəticədə, laxlayan dişlər qonşuluqda yerləşən laxlamayan dişlərlə vahid blok halında birləşir və onların laxalaması dayanır. Bəs əgər dişi qorumaq mümkün olmayıbsa və diş çəkilibsə, diş cərgəsində yaranan boşluğu necə bərpa etməli? Bu zaman yaranmış problemi bir neçə yolla həll etmək olar: - çıxmayan körpüvari protezlərin hazırlanması - implantasiya - çıxan protezlərin hazırlanması. Körpüvari protez nədir? Körpüvari protez – iki qapaqdan və onların arasında olan süni dişdən ibarət konstruksiyadır. Kliniki şəraitdən asılı olaraq qapaqların və süni dişlərin sayı daha çox ola bilər. Tərkibinə görə metal, metal əsaslı plastik kütlə, metal əsaslı keramik, zirkon körpüvari protezlər mövcuddur. Hazırlanarkən körpüyə dayaq olacaq dişlər müvafiq qaydada yonulur, yuxarı və aşağı diş cərgələrindən ölçü alınır. Laboratoriyada bu ölçülərə müvafiq körpüvari protez hazırlanaraq klinikada yoxlanılır və dayaq dişlərinin üzərinə xüsusi sementlə fiksasiya edilir. Dişlər yonulduqdan sonra insanlar yonulmuş dişlərlə cəmiyyət arasına çıxmağa utanırlar. İnsanlarda belə kompleks yaranmasın deyə, habelə yonulmuş dişləri qorumaq məqsədilə müvəqqəti qapaqlar hazırlanır. Müvəqqəti qapaq nədir? Müvəqqəti qapaq – daimi qapaq hazırlanan müddətdə yonulmuş dişi qorumaq məqsədilə plastik kütlədən hazırlanmış qapaqdır. Bu qapaq qısa müddətdə hazırlanır və müvəqqəti sementlə yonulmuş dişin üzərinə fiksasiya edilir. Bir sıra hallarda insanlar diş cərgəsindəki boşluğun süni dişlərlə bərpa olunmasını istəyirlər, lakin boşluğun ətrafındakı sağlam dişlərin yonularaq qapaq altına salınmasını istəmirlər. Belə hallarda diş olmayan nahiyyədə implantat yerləşdirilərək bu implantatın üzərində süni diş düzəldilir. İmplantat nədir? İmplantat – çənə sümüyünün içərisinə yerləşdirilmiş süni diş köküdür. İmplantat çənə sümüyünə yerləşdiriləndən bir müddət sonra sümüyə bitişir. İmplantat sümüyə bitişəndən sonra onun üzərində süni diş düzəldilir. Lakin çənəyə implantat yerləşdirilməsi cərrahi əməliyyat olduğundan belə əməliyyat hər bir insan üçün münasib olmur. Bu məsələdə sağlamlıq vəziyyəti, ağız boşluğuna gigiyenik qulluğun səviyyəsi, zaman və maddi vəziyyət amilləri də öz sözünü deyir. Bəs implantasiya hər hansı bir səbəbdən insan üçün münasib olmasa nə etməli? Belə halda çənədə çatmayan dişlər çıxan protez ilə bərpa olunur. Çıxan protez nədir? Çıxan diş protezi – çənədə çatmayan dişlərin yerini bərpa edərək lazım olduğu halda çıxarıla bilən diş konstruksiyasıdır. Belə konstruksiyalara çıxan lövhəli protezlər, bügel protezləri, implantat vasitəsilə fiksasiya olunan çıxan protezlər aiddir. Bu protezlərdən məhz hansının hazırlanması kliniki şəraitdən, pasientin istəyindən, yaşından və bir sıra başqa amillərdən asılıdır. Beləliklə, dişlərin istər kariyes və qeyri-kariyes mənşəli zədələnmələri, istərsə də onların itirilməsi zamanı ruhdan düşmək lazım deyil. Hər bir problemin özünəməxsus həlli yolu vardır. Bu problemlərin həlli yolları haqqında qısa da olsa məlumatınızın olması həkim-stomatoloqun müvafiq təkliflərini daha aydın başa düşərək seçim etməyinizdə sizə yardımçı olacaqdır. © Materiallardan istifadə edərkən hiperlinklə istinad olunmalıdır. https://hekimtap.az
Paylaşıldı: 16.11.2017
Epilepsiya – maraq kəsb edə biləcək suallar və cavablar
Müəllif: Sevinc Salamova
1. Epilepsiya və qıcolma tutması eyni anlayışdır? Xeyr, eyni deyil. Qıcolma tutması baş beyin qabığı neyronlarının anormal ifrat, paroksizmal və sinxronlaşmış impulsasiyası nəticəsində hissi, hərəki, davranış pozulması və/və ya EEQ müayinəsində müvafiq dəyişikliyin qeyd olunmasıdır. Əhalinin hardasa 2-4%-də həyatında yalnız 1 dəfə müxtəlif xarici provokativ səbəblərdən qıcolma tutması qeyd oluna bilər. Xarici provokativ səbəblər dedikdə intoksikasiyalar, travmalar, istivurma, yuxusuzluq və s. nəzərdə tutulur. Amma epilepsiya təkrarlanan və xarici səbəblərdən provokasiya olunmadan qıcolma tutmaları ilə xarakterizə olunur. BİR provokasiya olunmuş qıcolma ola bilsin ki, Epilepsiya xəstəliyi demək deyil. Daha rəsmi danışsaq, epilepsiya diaqnozu aşağıdakı 3 haldan biri ya bir neçəsi qeyd olunduqda təyin olunur: - bir-birindən azı 24 saat fərqi ilə qeyd olunan provokasiya olunmamış və ya reflektor qıcolma tutmaları. Qeyd: reflektor qıcolma tutmaları normada qıcolma tutması yaratmayan səs, işıq, isti su və s. kimi adi qıcıqlardan meydana çıxan tutmalardır. bir provokasiya olunmamış qıcolma tutması və ya reflektor qıcolma tutması sonrakı - qıcolma tutmalarının yüksək ehtimalı fonunda olduqda - müəyyən xüsusi epileptik sindrom təyin olunduqda Lakin təbii ki, bütün provokativ faktorlar epileptik xəstələrdə daha da güclü təsiredici qüvvəyə malikdir və onlardan qaçılmalıdır. Bundan başqa, diqqət etdinizsə, nevrologiyada “qıcolma” dedikdə yalnız əzələlərin qeyri-iradi təqəllüsü nəzərdə tutulmur. Epileptik sindrom nədir? Epileptik sindrom qıcolma tutmalarının davamlı olaraq birgə, eyni tipdə qeyd olunan simptom və əlamətlərinin məcmusudur. Epileptik sindrom genetik səbəblərdən, qazanılmış struktur və ya metabolik dəyişikliklər səbəbindən, alt səbəblərin olması güman olunan amma hazırki müayinə metodları ilə aşkar oluna bilməyən səbəblərdən (kriptogen) və ümumiyyətlə naməlum səbəblərdən (idiopatik) baş verə bilər. Epileptik sindromu aydın xarakterizə etmək mümkündür. Epileptik sindromlar baş beyin qabığının bir hissəsində olan fokal qıcolma tutmaları ilə də (məsələn, gicgah epilepsiyası sindromu), baş beyin qabığı üzrə generalizə olunmuş qıcolma tutması (uşaqlıq dövrü absans epilepsiyası) kimi də özünü göstərə bilər. Epileptik sindromlar üzrə təsnifatı bilmək əslində faydalıdır - buna əsasən müalicə proqnozu barəsində fikir yürütmək mümkündür. Fokal və generalizə olunmuş qıcolma tutması nə deməkdir? Epilepsiyanın rəsmi təsnifatı bir qədər mürəkkəb olduğu üçün bu məqalədə sadə kliniki fərqlərə baxaq. Çoxsaylı növ qıcolma tutmalarını iki böyük kateqoriyaya bölmək olar: fokal qıcolmalar və generalizə-olunmuş qıcolmalar. Fokal qıcolmalar Bu zaman baş beyin qabığının yalnız bir hissəsində, bəzən isə subkortikal sahələrdə olan neyronlar ifrat impulsasiya edir. Bu hissəvi impulsasiya özünü həm kliniki simptom və əlamətlərdə, həm də Elektro-Ensefaloqrafik (EEQ) müayinədə göstərir. Fokal qıcolmalar özləri üç əsas qrupa ayrılır: 1. Sadə fokal qıcolmalar - bu zaman huş pozulmayıb. Lokal prosesin baş beyin qabığının hansı hissəsində yerləşməsindən asılı olaraq hissi və ya hərəki fenomenlər qeyd olunur. - əgər qolda, əldə, üzdə və ya ayaqda qeyri-iradı anormal hərəkətlər, əzələ təqəllüsləri qeyd olunursa, bu sadə motor fokal qıcolmadır. - əgər üzdə və ya ətraflarda somatosensor pozulmalarla – paresteziyalarla və ya xüsusi hiss orqanlarından gələn hisslərlə özünü göstərirsə, bu sadə hiss qıcolma tumalarıdır. - “Cekson marşı” tipli qıcolmalarda əvvəlcə bədənin bir hissəsində başlanan qıcolmalar digər bir hissəyə keçir. Məsələn, tutma davam etdikcə barmaqlarda başlayan qıcolma ələ, bütöv qola və üzə keçir. Bu fenomenlər xəstənin iradəsi olmadan baş versə də xəstə huşunda olduğu üçün onlardan tamamilə xəbərdardır və həkimə ətraflı təsvir edə bilir. 2. Mürəkkəb fokal qıcolma tutmaları-bu zaman huş pozulub. Xəstənin bu hallar zamanı huşu pozulduğu üçün nə baş verdiyini xatırlamır və bu zaman dili ilə dodaqlarını yalamaq, ağzını marçıldatmaq, vurnuxmaq kimi şüurdan asılı olmayan hərəkətlər baş verə bilər. Buna görə də xəstənin bu halına şahid olan şəxsin təsviri kliniki diaqnozda mühüm rol oynayır. 3. İkincili generalizə olunmuş “konvulsiv” qıcolmalar “Konvulsiya” dedikdə skelet əzələlərinin qeyri-iradi yayılmış təqəllüsü nəzərdə tutulur. Fokal ikincili generalizəolunmuş konvulsiv qıcolmalar o deməkdir ki, proses fokal olsa da kliniki əlamətlər əzələlərin yayılmış təqəllüsləridir. Fokal prosesi tapmaq bəzən çətin olur. Generalizə olunmuş qıcolmalar Bu zamanı tutmanın lap əvvəlindən baş beyin qabığında yayılmış impulsasiya gedir. Bu fenomen özünü kliniki əlamətlərdə və EEQ müayinəsində göstərir. Bunların da 3 böyük tipi ayırd edilir. 1. Huşun pozulması olmadan generalizə qıcolma tutmaları Sadə fokal qıcolmalar kimi burada da xəstədə huş aydındır və tutmanı ətraflı təsvir edir. Belə tutmalara misal bəzi mioklonik epilepsiya növləri aiddir. Bu zaman gah bu, gah o biri əzələ qruplarında sürətliliyinə görə ildırıma bənzədilən cəld təqəllüslər qeyd olunur. 2. Huşun pozulması ilə gedən qıcolma tutmaları Buraya məşhur absanslar aid edilir. Absans – “orda olmamaq” mənasını verir. Köhnə ədəbiyyatda fransız nevroloqlarının təbirincə “petit mal” – “kiçik xəstəlik” adlanıb. Bu sindrom zamanı xəstənin huşu qısa müddətə pozulur və bəzən çox qısa müddətə qeyri-iaradi hərəkətlər də qeyd oluna bilər. Tipik olaraq xəstə uşaq qəfil duruxur və gözlərini məchulluğa zilləyir. Bir neçə saniyədən sonra isə heç nə olmamış kimi məşğuliyyətinə davam edir. 3. Birincili konvulsiv qıcolmalar Buraya Generalizə olunmuş Tonik Klonik Qıcolmalar və digər konvulsiv qıcolmalar aiddir. Fransızların təbirincə bu tip Epilepsiya “Grand mal” (“böyük xəstəlik”) adlanırdı. Müşahidə edənlər, xüsusilə hazırlıqsız şəxslər üçün bu dəhşətli bir mənzərədir. Xəstədə tutma qəfil baş verir. Huş itir, gözləri bərəlir-bəbəkləri genəlir və xəstə yıxılır. Qırtlaq əzələlərinin təqəllüsündən qeyri-iradi qışqırıq qeyd oluna bilər. Əvvəlcə skelet əzələlərinin möhkəm gərilməsi – tonusunun maksimuma qədər artması baş verir, dişləri bir-birinə kilidlənir, artmış tüpürcək ifrazına görə və ağız-udlaqda əzələ təqəllüsünə görə ağzı köpüklənir. Bu zaman qeyri-iradi dil dişləməsi olsa ağızdan qanl köpük gələ bilər. Xəstənin üzü göyərir. Daha sonra isə əzələ qruplarında qüvvətli və bir-birini əvəz edən təqəllüslər – kloniki qıcolmalar baş verir. Qeyri-iradı sidik, qaz, nəcis ifrazı qeyd olunur. Qıcolma təqəllüsləri bir-iki dəqdiqədən sonra azalır və itir. Qıcolmadan sonra xəstə yuxuya gedir. Yarım saatdan- bir neçə saata qədər müddətdən sonra əzgin halda ayılır və qıcolma zamanı nə baş verdiyin xatrılamır. Qıcolmanın ümumi davam müddəti adətən üç dəqiqə sürsə də, mənzərə o qədər dəhşətli görünür ki, şahid olanlar qat-qat uzun müddət keçdiyini hesab edirlər. Şahid şəxslər yalnız saata baxdıqda əmin olurlar ki, əslində az müddət keçib. Qeyd etmək lazımdır ki, fokal ikincili generalizə olunmuş qıcolmalar tamamilə eyni kliniki mənzərə verə bilir. Ona görə də instrumental müayinələrlə bunlar bir-birindən fərqləndirilməlidir. Ümumiyyətlə isə epilepsiyanın təsnifatı xəstəliyin xüsusiyyətlərinə görə çətindir. Ona görə də təəccüblü deyil ki, bu təsnifat tez-tez dəyişdirilir. Digər tərəfdən isə epilepsiyanın təsnifatı sadəcə nəzəri məşğələ deyil. Müalicə üçün dərman preparatları seşilməsində mühüm rol oynayır. 2017-ci ildə İLAE (The İnternational League Against Epilepsy - Epilepsiya Əleyhinə Beynəlxalq Liqa) epilepsiyanın növbəti təsnifatını təklif etmişdir. Orada kliniki diaqnostika 3 pilləli nəzərdə tutulur. Aşağıdakı cədvəldə 2017-ci il üçün İLAE epilepsiya növlərinin yeni təsnifatının sadələşdirilmiş şərti praktiki təsviri verilir: Huş pozulmayıb Huş pozulub “Konvulsiyalar” –İLAE istifadə etmir Fokal (unifokal, multifokal və yarımkürəvi) Sadə fokal qıcolmalar -motor -hissi Mürəkkəb fokal qıcolmalar İkincili generalizə olunmuş tutmalar Generalizə olunmuş (başlanğıcdan) Mioklonik (bəzi tiplər) Absanslar Generalizə olunmuş Tonik-Klonik Qıcolmalar və digər konvulsiv növlər Naməlum lokalizasiyalı qıcolmalar Məsələn, Dravet sindromu, Lennoks-Gasto sindromu Epilepsiya nə dərəcədə yayılıb? Epilepsiya çox yayılmış nevroloji patologiyalar sırasına aiddir. Dünya əhalisinin hardasa 0,5-1%-i Epilepsiya xəstəsidir. Müqayisə üşün deyək ki, Parkinson xəstəliyi üçün bu göstərici təxminən 0,18%-dir. Epilepsiyanın səbəbi nədir? Xəstə və qohumları Epilepsiyaya səbəb kimi adətən kəllədaxili şişdən qorxurlar. Statistikaya əsasən isə ümumiyyətlə təxminən 70 % hallarda səbəb naməlumdur və ya güman ki hansısa bir genetik komponentlidir.. Digər hallarda isə simptom verən alt səbəblər aşkar olunur. Bunlara ən çox doğuş travmaları, Kəllə-Beyin Travmaları, infeksion xəstəliklər - o cümlədən, genetik xəstəliklər, insult və şişləri göstərmək olar. Tipinə görə ən çox – 46% hallarda mürəkkəb fokal qıcolmalar rast gəlinir. İkinci yerdə isə 23 % göstərici ilə Generalizə olunmuş Tonik-Klonik Qıcolmalardır. Epilepsiyanın bütün dünyada yaş üzrə iki pik dövrü var – körpəlikdə və yaşlı şəxslərdə. Yalnız İtaliyadan başqa. Orada bir pik dövrü var – körpəlikdə. Bunun səbəbini izah etmək çətindir. Yarızarafat-yarıgerçək: bəlkə italyan mətbəxinin təsirindəndir? Digər məlumatlar isə belədir: - 15 yaşdan aşağı şəxslərdə 65% hallarda səbəblər idiopatik və kriptogendir. - 65%-dən yuxarı şəxslərdə səbəblər 49% hallarda idiopatik və kriptogen, 32,5% hallarda baş beyin qan dövranı pozulmaları – insultlar və onların nəticələri, 11,5% hallarda isə baş beynin degenerativ xəstəlikləridir. Yalnız 16-34 yaşlarda bir nömrəli səbəb travmalar və ikinci yerdə kəllədaxili şişlər durur. 35-64 yaşlarda isə əsas səbəblər insultlar və ikinci yerdə kəllədaxili şişlərdir. Lakin qeyd olunduğu kimi 15-64 yaşlarda Epilepsiyanın başlanması az rast gəlinir. Epilepsiyalı xəstələrin diaqnostikasında müsahibə və sorğu-sualın nəsə rolu var? Ola bilsin ki, bu qəribə səslənsin. Amma dünyanın bütün aparıcı epileptoloqları razılşırlar ki, bu qədər çox sayda və yeni laborator-instrumental müayinə metodlarının olmasına baxmayaraq 100 il bundan əvvəl olduğu kimi indi də epilepsiyanın diaqnostikasında həlledici əhəmiyyəti xəstənin, onunla birgə yaşayan qohumlarının və qıcolma tutmaları şahidlərinin müsahibəsi – anamnez toplanması daşıyır. Anamnez topladıqda ən vacib məqam isə qıcolma tutmasının anbaan təsvir olunmasıdır. Bundan başqa həkim-nevroloq fikir verir: - Qıcolma tutmalarının başlanma yaşına. Birincili generalizəolunmuş 3 yaşdan aşağı və 20 yaşdan yuxarı şəxslərdə nadirdir. - Nevroloji zədələr barədə məlumatlara. Buraya travmatik doğuş, ümumiyyətlə, perinatal dövrdə əhəmiyyət kəsb edən hallar, müxtəlif KBT, insult, Mərkəzi Sinir Sistemi İnfeksiyaları, illeqal vasitələrin istifadəsi haqqında məlumatlar aiddir. - Ailədə qıcolma tutmaları ilə digər şəxslərin olmasına. - Presipitant və ya provokativ fkatorlara. Bunlara yuxusuzluq, qıcolma meylliyini artıran dərmanlar və qadağan olunmuş maddələr, alkohol, TV ekranı, sayrışan işıqlar, emosional gərginlik aiddir. - Xəstənin sterotipik olaraq tutmadan öncə nə hiss etməsinə. Aura varsa, bu fokal başlanğıclı tutma deməkdir. - Tutma zamanı xəstənin ətrafdakılara cavab verməsi-ünsüyyətinin mümkün olub-olmamasına. Məqsəd tutma zamanı huşun pozulub-pozulmamasını müəyyənləşdirməkdir. - Tutma zamanı əlavə əlamətlərin olmasına. Ağız suyunun axması-köpüklənmə, üzün göyərməsi, dilini dişləmə, qeyri-iradi sidik və nəcis ifrazı qeyri-epileptik, “funksional” tutmalardan çox orqanik qıcolmalara işarə edir. Amma istənilən nevroloq deyər ki, bunları bir-birindən fərqləndirmək asan deyil. - Tutma zamanı nevroloji xüsusiyyətlərə. Bu xüsusiyyətlər fokal prosesin yerini deyə bilər: motor fenomenlər– alın payı, görmə hallüsinasiyaları - ənsə ya gicgah payı, görmə/eşitmə/dad/iy hallüsinasiyaları isə sırf gicgah payı başlanğıclı fokal tutmalara aiddir. - Davam müddətinə Tutma (“iktus”) adətən qısadır – saniyələr və dəqiqələr sürür. Tutma sonrası (“post-iktal”) dövr isə uzun ola bilər. - Postiktal nevroloji fenomenlərə Ətraflarda ağrılar, dildə yaralar, başağrıları, yuxuculluq, Todd iflici (qıcolmadan sonra hemiparez- fokal prosesə işarə) Epilepsiya diaqnozu qoymaq üçün bir EEQ bəs edir? Əslində bu maraqlı sualdır. Tədqiqatlara əsasən kliniki diaqnozu “Epilepsiya” olan şəxslərdə tutmalararası dövrdə aparılan bir EEQ müayinəsi 29-69% hallarda epilepsiya formalı dəyişiklik aşkar edə bilər. Təkrar EEQ-lər maksimum 92%-ə qədər belə dəyişiklikləri aşkar edə bilir. Amma 4 EEQ-dən artıq müayinə sayı daha diaqnostik effektivliyi artırmır. Lakin video-EEQ monitorinq diaqnostik informativliyi artıra bilər. Obyektiv və nevroloji müayinədə nəyə baxılır? - Nəbzin sayı və xüsusən ritmi - Arterial təzyiq və ürəyin auskultasiyası - İstisnasız olaraq tam nevroloji müayinə aparılmalıdır. Bu zaman başa, dəriyə diqqət verib həmçinin, arterio-venoz malformasiyalara da fikri yönəltmək lazımdır. Karotid, orbital, kranial, spinal küylərə görə auskultasiya etmək lazımdır. - Dəridə neyrokutaneos xəstəliklərin - neyrofibromatoz, tuberoz skleroz və Sturc-Veber sindromunun əlamətlərinə diqqət vermək lazımdır. - Absans şübhəsi olduqda – hiperventilyasiya sınağı aparılır. - Dırnaqların, ətrafların ölçüsündə birtərəfli asimmetriya olub-olmamasına. Belə trofiki dəyişikliklər baş beynin əks yarımkürəsində prosesin uzunmüddətli olduğunu göstərir. Hansı laborator-instrumental müayinələr aparılır? Aşağıda ilk provokasiya olunmamış qıcolmalar olan şəxsdə aparlması tövsiyyə olunan standart müayinələr sadalanır: - Qanın müayinəsi: formalı cisimciklərin tam müayinəsi, qlükoza, natrium, kalsium, maqnezium, kreatinin, sidik cövhəri, qaraciyər funksional sınaqları. Əlavə olaraq prolaktinin təyini - GTKQ differensasiyası üçün - DQO rentgen müayinəsi və EKQ - EEQ - Təxirəsalınmaz hallarda KT, digər hallarda isə MRT müayinəsi. Lakin bu müayinələr dəqiq birincili generalizə olunmuş epilepsiyalar zamanı (məsələn, kliniki və EEQ ilə təsdiq olunmuş absanslar) istfadə olunmur. - İnfeksiya şübhəsi olduqda KT ya MRT-dən sonra LP və likvorun müayinəsi. Müayinələrin həcminin azaldıb-artırmaq məsələsini şəraitdən asılı olaraq həkim-nevroloq dəyişdirə bilər. Əsasında genetik meyllik olması güman edilən ən çox yayılmış epileptik sindromlar hansılardır? a) Febril qıcolmalar – bu tonik-klonik qıcolmalar tipik hallarda 6 ay və 5 yaş arasında olan uşaqlarda hər hansı bir səbəbdən temperatur 38 C-dən yuxarı qalxdıqda qeyd olunur b) Mərkəzi-gicgah spayklarla olan uşaq xoşxassəli epilepsiya və ya 2017-ci ilin təsnifatında hazırki adı “mərkəzi-temporal spayklarla özü keçib-gedən epilepsiya” c) Uşaqlıq dövrünün absans epilepsiyası d) Mioklonik epilepsiya İlk üç sindrom spontan sağalıb getmə ilə xarakterizə olunur. Yuvenil mioklonik epilepsiya isə çox vaxt həyatıboyu davam edir. Amma hər halda medikamntoz müalicəyə tabe olur. Qıcolma zamanı il tibbi yardım nədən ibarətdir? Bütün növ qıcolma tutmalarından ilk yardım tələb edəni Generalizə Tonik-Klonik Qıcolmalardır: - Ən əvvəl xəstəni ehmalca təhlükəsiz , zədə alması mümkün olmayan bir yerdə uzatmaq lazımdır. - Başının altına nəsə yumşaq material qoyularaq sol çiyni üstə döndərilməlidir. Bu vəziyyət nəfəsalmanı yaxşılaşdırır. Böyrü vəziyytdə başı bir qədər aşağı çevirərək ağız suyunun rahat kənar olunmasına nail olunur. - Arxası üstə uzadaraq xəstənin kilidlənmiş ağzını metal qaşıqla və ya nə iləsə açmağa cəhd etməyin. Bu halda siz ona yardım etmirsiz, ən yaxşı halda xəstəyə əlavə və lüzumsuz zədə yetirirsiz. Ən pis halda isə ağız suyunun ağciyərlərə düşməsinə səbəb olaraq təhlükəli aspirasion pnevmoniyaya şərait yaradırsız! Siz yardım etsəniz də, etməsəniz də əksər vaxtlarda 3-4 dəqiqəyə qıcolma bitəcək. Elə isə qoy yardım həqiqətən fayda versin, zərər yox. Epileptik tutma heç vaxt qorxulu deyil? Təssüf ki, nisbətən nadir hallarda da olsa, qorxuludur. Bu təhlükəli hal 5 dəqiqədən artıq davam edən qıcolma tutması, və ya xəstə huşuna gəlmədən dalbadal qıcolma tumalarıdıır. Belə hallar Epileptik Status adlanır və həkimlər tərəfindən ən təxirəsalınmaz və kompleks tibbi yardımı tələb edir. Epilepsiyanın müalicəsi? 80-85 % hallarda dərman vasitələri ilə Epilepsiyanı kontrol altına almaq mümkündür. Əksər hallarda monoterapiya – yəni 1 dərmanla və ya iki dərmanla effekt almaq mümkün olur. Müalicənin uğurlu alınması üçün yaxşı diaqnostika mühüm şərtdir. Refrakter hallar üçün ketogenik diet, cərrahi müalicə, azan sinirin stimulyasiyası, digər neyrostimulyasiya metodları var. Epilepsiyalı xəstələrin həyat rejimi necə olmalıdır? - Onlar özlərini nə fiziki, nə də zehni cəhətdən ifrat yükləməməlidirlər. - Lakin xəstələr kifayət qədər aktiv olmalıdırlar – səhər gimnastikası, yüngül aerobika hətta xeyirlidir. Uzun müddət ərzində televizora baxmaq kimi passiv və yorucu vəziyyətlərdən qaçılmalıdır. Sayrışan işıq siqnalları və ekran təsvirlərindən uzaq olmaq məqsədəuyğundur. - Təhlükəli fəaliyyətdən və şəraitlərdən uzaq olmalıdırlar və yaxud qabaqlayıcı tədbirlər görməlidirlər. Məsələn, hündür dağlara səyahət beyin hüceyrələrinin hipoksiyasına gətirib çıxardığı üçün qadağan olunmalıdır. Çünki belə hipoksiya qıcolma tutması riskini artırır. Əgər uşaq velosiped sürürsə şlem və digər qoruyucu geyim elementinin olması mütləqdir. Basseyndə və ya təbii su hövzəsində çiməndə mütləq üzərində suda batmaqdan qorunma vasitəsi olmalı və üzən şəxs tək olmamalıdır. - Xəstə şəxsin yuxusu kəmiyyət və keyfiyyət etibarilə doyumlu olmalıdır - Sinir-emosional konflikt, stress vəziyyətlərdən mümkün qədər qaçılmalıdır - Xüsusi pəhrizə ehtiyacları olmasa da, hamı kimi onlar da sağlıqlı qidalanmaya üstünlük veməlidirlər.Bununla yanaşı qeyd edək ki, toxuma hidratasiyası beynin qıcolma hazırlığnı artırır. Buna görə də xəstələr ifrat maye qəbuluna gətirib çıxaran çox duzlu-ədviyyəli qidalardan imtina etməlidirlər - Alkohollu və “energetik ”içkilərdən qəti surətdə imtina olunmalıdır, çünki bunlar baş beyin qabığı hüceyrələrinin qıcolma oyanaqlığını hələ sağlam adamlarda artıra bilir, o ki qaldı xəstələr ola. Yekun Xəstələr və onların qohumları nəzərə almalıdırlar ki, Epilepsiya sadəcə xəstəliklərdən biridir. Digər xəstəliklər kimi bu xəstəliyin də azsaylı çox ağır formaları var. Digər xəstəliklər kimi burada da müalicəyə tabe olan çoxsaylı qənaətbəxş formalar var. Yəni, “Epilepsiya” diaqnozu bir hökm deyil və xəstələr “bitmiş insan” sayılıb sosial həyatdan təcrid olunmalı deyillər. Əksinə böyük əksər hallarda bu şəxslər təhsil də almalı və işləməlidirlər. İctimai həyatda lazımlı olduqlarını hiss etmələrinin özü də onlar üçün bir ümiddir. © Materiallardan istifadə edərkən hiperlinklə istinad olunmalıdır.
Uşaqlarda piylənmə
Müəllif: Nabat Ağayeva
Son illər artıq çəkili uşaqların sayı artmaqdadır. Bunun səbəbi uşaqların televizor, kompyuter, telefona çox vaxt ayırmaları, eləcə də təhlükəsizlik baxımından evdən kənarda vaxt keçirməmələri ilə əlaqədardır. Günümüzdə çox az hallarda həyətdə aktiv oynayan uşaqlarla rastlaşırıq. Bu, həm də uşaqların dərs yükünün çox olması ilə əlaqədardır. Televizora baxmaqla artıq çəki arasındakı əlaqə belə izah olunur: fiziki aktivlik azalır, reklamların təsiri ilə qida tələbatı artır, oturaq halda əsas mübadilə zəifləyir. Odur ki, 2 yaşdan kiçik uşaqlar heç TV-yə baxmamalı, 2 yaşdan böyüklər isə gündə 2 saatdan çox TV-yə baxmamalıdırlar. Reklam olunan qidaların əksəriyyəti yüksək kalorili, asan mənimsənilən yağ və şəkərdən, duzdan ibarətdir. Sutkada normadan artıq 50 kkal qəbulu (bu 1/3 banka şirin içki, 1 ovuc çips və ya 25 qr dondurmaya bərabərdir) il ərzində bədən kütləsinin 2.25 kq artmasına səbəb olur. Çəki artıqlığında uşaq üçün məktəbə qoyulan yeməklərdə düzgün seçilməlidir. Məktəb yeməyində meyvə-tərəvəz üstünlük təşkil etməlidir. Uşaq apardığı qidadan utanmasın deyə, onu bufetdə satılan hazır qida almağa sövq etmək olmaz. Uşaqlarda piylənmə Kuşinq, Prader-Villi sindromu kimi hormonal və irsi xəstəliklərin nəticəsi ola bilər. Bu hallar inkar olunduqdan sonra təkcə uşaq deyil, bütün ailə sağlam həyat tərzinə keçməlidir. Belə ki, yalnız uşağın sağlam həyat tərzinə keçməsi çətin olur. Uşaq valideynlərindən motivasiya və örnək almalıdır. İlk növbədə qeyri-sağlam ailə vərdişləri - gec saatlarda yemək, yataq otağında yemək və s. - aradan qaldırılmalıdır. Körpələrin yalnız ana südü ilə 6 ayadək qidalanması, ana südünün ən az 1 ilə qədər davam etdirilməsi də gələcəkdə piylənmənin qarşısını alan faktorlardandır. Uşaqlarda piylənmənin qalıcı təsirli dərman müalicəsi yoxdur, odur ki, erkən yaşlardan uşaqlar düzgün həyat tərzinə uyğunlaşdırılmalıdırlar. © Materiallardan istifadə edərkən hiperlinklə istinad olunmalıdır.
Paylaşıldı: 14.11.2017
...
