Ölkə:
Azərbaycan
Epilepsiya – maraq kəsb edə biləcək suallar və cavablar
Paylaşıldı: 16.11.2017
Sevinc Salamova1. Epilepsiya və qıcolma tutması eyni anlayışdır?
Xeyr, eyni deyil. Qıcolma tutması baş beyin qabığı neyronlarının anormal ifrat, paroksizmal və sinxronlaşmış impulsasiyası nəticəsində hissi, hərəki, davranış pozulması və/və ya EEQ müayinəsində müvafiq dəyişikliyin qeyd olunmasıdır. Əhalinin hardasa 2-4%-də həyatında yalnız 1 dəfə müxtəlif xarici provokativ səbəblərdən qıcolma tutması qeyd oluna bilər. Xarici provokativ səbəblər dedikdə intoksikasiyalar, travmalar, istivurma, yuxusuzluq və s. nəzərdə tutulur. Amma epilepsiya təkrarlanan və xarici səbəblərdən provokasiya olunmadan qıcolma tutmaları ilə xarakterizə olunur. BİR provokasiya olunmuş qıcolma ola bilsin ki, Epilepsiya xəstəliyi demək deyil. Daha rəsmi danışsaq, epilepsiya diaqnozu aşağıdakı 3 haldan biri ya bir neçəsi qeyd olunduqda təyin olunur:
- bir-birindən azı 24 saat fərqi ilə qeyd olunan provokasiya olunmamış və ya reflektor qıcolma tutmaları.
Qeyd: reflektor qıcolma tutmaları normada qıcolma tutması yaratmayan səs, işıq, isti su və s. kimi adi qıcıqlardan meydana çıxan tutmalardır.
bir provokasiya olunmamış qıcolma tutması və ya reflektor qıcolma tutması sonrakı
- qıcolma tutmalarının yüksək ehtimalı fonunda olduqda
- müəyyən xüsusi epileptik sindrom təyin olunduqda
Lakin təbii ki, bütün provokativ faktorlar epileptik xəstələrdə daha da güclü təsiredici qüvvəyə malikdir və onlardan qaçılmalıdır. Bundan başqa, diqqət etdinizsə, nevrologiyada “qıcolma” dedikdə yalnız əzələlərin qeyri-iradi təqəllüsü nəzərdə tutulmur.
Epileptik sindrom nədir?
Epileptik sindrom qıcolma tutmalarının davamlı olaraq birgə, eyni tipdə qeyd olunan simptom və əlamətlərinin məcmusudur. Epileptik sindrom genetik səbəblərdən, qazanılmış struktur və ya metabolik dəyişikliklər səbəbindən, alt səbəblərin olması güman olunan amma hazırki müayinə metodları ilə aşkar oluna bilməyən səbəblərdən (kriptogen) və ümumiyyətlə naməlum səbəblərdən (idiopatik) baş verə bilər. Epileptik sindromu aydın xarakterizə etmək mümkündür. Epileptik sindromlar baş beyin qabığının bir hissəsində olan fokal qıcolma tutmaları ilə də (məsələn, gicgah epilepsiyası sindromu), baş beyin qabığı üzrə generalizə olunmuş qıcolma tutması (uşaqlıq dövrü absans epilepsiyası) kimi də özünü göstərə bilər. Epileptik sindromlar üzrə təsnifatı bilmək əslində faydalıdır - buna əsasən müalicə proqnozu barəsində fikir yürütmək mümkündür.
Fokal və generalizə olunmuş qıcolma tutması nə deməkdir?
Epilepsiyanın rəsmi təsnifatı bir qədər mürəkkəb olduğu üçün bu məqalədə sadə kliniki fərqlərə baxaq. Çoxsaylı növ qıcolma tutmalarını iki böyük kateqoriyaya bölmək olar: fokal qıcolmalar və generalizə-olunmuş qıcolmalar.
Fokal qıcolmalar
Bu zaman baş beyin qabığının yalnız bir hissəsində, bəzən isə subkortikal sahələrdə olan neyronlar ifrat impulsasiya edir. Bu hissəvi impulsasiya özünü həm kliniki simptom və əlamətlərdə, həm də Elektro-Ensefaloqrafik (EEQ) müayinədə göstərir.
Fokal qıcolmalar özləri üç əsas qrupa ayrılır:
1. Sadə fokal qıcolmalar - bu zaman huş pozulmayıb.
Lokal prosesin baş beyin qabığının hansı hissəsində yerləşməsindən asılı olaraq hissi və ya hərəki fenomenlər qeyd olunur.
- əgər qolda, əldə, üzdə və ya ayaqda qeyri-iradı anormal hərəkətlər, əzələ təqəllüsləri qeyd olunursa, bu sadə motor fokal qıcolmadır.
- əgər üzdə və ya ətraflarda somatosensor pozulmalarla – paresteziyalarla və ya xüsusi hiss orqanlarından gələn hisslərlə özünü göstərirsə, bu sadə hiss qıcolma tumalarıdır.
- “Cekson marşı” tipli qıcolmalarda əvvəlcə bədənin bir hissəsində başlanan qıcolmalar digər bir hissəyə keçir. Məsələn, tutma davam etdikcə barmaqlarda başlayan qıcolma ələ, bütöv qola və üzə keçir.
Bu fenomenlər xəstənin iradəsi olmadan baş versə də xəstə huşunda olduğu üçün onlardan tamamilə xəbərdardır və həkimə ətraflı təsvir edə bilir.
2. Mürəkkəb fokal qıcolma tutmaları-bu zaman huş pozulub.
Xəstənin bu hallar zamanı huşu pozulduğu üçün nə baş verdiyini xatırlamır və bu zaman dili ilə dodaqlarını yalamaq, ağzını marçıldatmaq, vurnuxmaq kimi şüurdan asılı olmayan hərəkətlər baş verə bilər. Buna görə də xəstənin bu halına şahid olan şəxsin təsviri kliniki diaqnozda mühüm rol oynayır.
3. İkincili generalizə olunmuş “konvulsiv” qıcolmalar
“Konvulsiya” dedikdə skelet əzələlərinin qeyri-iradi yayılmış təqəllüsü nəzərdə tutulur. Fokal ikincili generalizəolunmuş konvulsiv qıcolmalar o deməkdir ki, proses fokal olsa da kliniki əlamətlər əzələlərin yayılmış təqəllüsləridir. Fokal prosesi tapmaq bəzən çətin olur.
Generalizə olunmuş qıcolmalar
Bu zamanı tutmanın lap əvvəlindən baş beyin qabığında yayılmış impulsasiya gedir. Bu fenomen özünü kliniki əlamətlərdə və EEQ müayinəsində göstərir. Bunların da 3 böyük tipi ayırd edilir.
1. Huşun pozulması olmadan generalizə qıcolma tutmaları
Sadə fokal qıcolmalar kimi burada da xəstədə huş aydındır və tutmanı ətraflı təsvir edir. Belə tutmalara misal bəzi mioklonik epilepsiya növləri aiddir. Bu zaman gah bu, gah o biri əzələ qruplarında sürətliliyinə görə ildırıma bənzədilən cəld təqəllüslər qeyd olunur.
2. Huşun pozulması ilə gedən qıcolma tutmaları
Buraya məşhur absanslar aid edilir. Absans – “orda olmamaq” mənasını verir. Köhnə ədəbiyyatda fransız nevroloqlarının təbirincə “petit mal” – “kiçik xəstəlik” adlanıb. Bu sindrom zamanı xəstənin huşu qısa müddətə pozulur və bəzən çox qısa müddətə qeyri-iaradi hərəkətlər də qeyd oluna bilər. Tipik olaraq xəstə uşaq qəfil duruxur və gözlərini məchulluğa zilləyir. Bir neçə saniyədən sonra isə heç nə olmamış kimi məşğuliyyətinə davam edir.
3. Birincili konvulsiv qıcolmalar
Buraya Generalizə olunmuş Tonik Klonik Qıcolmalar və digər konvulsiv qıcolmalar aiddir. Fransızların təbirincə bu tip Epilepsiya “Grand mal” (“böyük xəstəlik”) adlanırdı. Müşahidə edənlər, xüsusilə hazırlıqsız şəxslər üçün bu dəhşətli bir mənzərədir. Xəstədə tutma qəfil baş verir. Huş itir, gözləri bərəlir-bəbəkləri genəlir və xəstə yıxılır. Qırtlaq əzələlərinin təqəllüsündən qeyri-iradi qışqırıq qeyd oluna bilər. Əvvəlcə skelet əzələlərinin möhkəm gərilməsi – tonusunun maksimuma qədər artması baş verir, dişləri bir-birinə kilidlənir, artmış tüpürcək ifrazına görə və ağız-udlaqda əzələ təqəllüsünə görə ağzı köpüklənir. Bu zaman qeyri-iradi dil dişləməsi olsa ağızdan qanl köpük gələ bilər. Xəstənin üzü göyərir. Daha sonra isə əzələ qruplarında qüvvətli və bir-birini əvəz edən təqəllüslər – kloniki qıcolmalar baş verir. Qeyri-iradı sidik, qaz, nəcis ifrazı qeyd olunur. Qıcolma təqəllüsləri bir-iki dəqdiqədən sonra azalır və itir. Qıcolmadan sonra xəstə yuxuya gedir. Yarım saatdan- bir neçə saata qədər müddətdən sonra əzgin halda ayılır və qıcolma zamanı nə baş verdiyin xatrılamır. Qıcolmanın ümumi davam müddəti adətən üç dəqiqə sürsə də, mənzərə o qədər dəhşətli görünür ki, şahid olanlar qat-qat uzun müddət keçdiyini hesab edirlər. Şahid şəxslər yalnız saata baxdıqda əmin olurlar ki, əslində az müddət keçib. Qeyd etmək lazımdır ki, fokal ikincili generalizə olunmuş qıcolmalar tamamilə eyni kliniki mənzərə verə bilir. Ona görə də instrumental müayinələrlə bunlar bir-birindən fərqləndirilməlidir. Ümumiyyətlə isə epilepsiyanın təsnifatı xəstəliyin xüsusiyyətlərinə görə çətindir. Ona görə də təəccüblü deyil ki, bu təsnifat tez-tez dəyişdirilir. Digər tərəfdən isə epilepsiyanın təsnifatı sadəcə nəzəri məşğələ deyil. Müalicə üçün dərman preparatları seşilməsində mühüm rol oynayır.
2017-ci ildə İLAE (The İnternational League Against Epilepsy - Epilepsiya Əleyhinə Beynəlxalq Liqa) epilepsiyanın növbəti təsnifatını təklif etmişdir. Orada kliniki diaqnostika 3 pilləli nəzərdə tutulur. Aşağıdakı cədvəldə 2017-ci il üçün İLAE epilepsiya növlərinin yeni təsnifatının sadələşdirilmiş şərti praktiki təsviri verilir:
| Huş pozulmayıb | Huş pozulub |
“Konvulsiyalar” –İLAE istifadə etmir |
|
|
Fokal |
Sadə fokal qıcolmalar |
Mürəkkəb fokal qıcolmalar |
İkincili generalizə olunmuş tutmalar |
|
Generalizə olunmuş (başlanğıcdan) |
Mioklonik |
Absanslar |
Generalizə olunmuş Tonik-Klonik Qıcolmalar və digər konvulsiv növlər |
|
Naməlum lokalizasiyalı qıcolmalar |
Məsələn, Dravet sindromu, Lennoks-Gasto sindromu |
||
Epilepsiya nə dərəcədə yayılıb?
Epilepsiya çox yayılmış nevroloji patologiyalar sırasına aiddir. Dünya əhalisinin hardasa 0,5-1%-i Epilepsiya xəstəsidir. Müqayisə üşün deyək ki, Parkinson xəstəliyi üçün bu göstərici təxminən 0,18%-dir.
Epilepsiyanın səbəbi nədir?
Xəstə və qohumları Epilepsiyaya səbəb kimi adətən kəllədaxili şişdən qorxurlar. Statistikaya əsasən isə ümumiyyətlə təxminən 70 % hallarda səbəb naməlumdur və ya güman ki hansısa bir genetik komponentlidir.. Digər hallarda isə simptom verən alt səbəblər aşkar olunur. Bunlara ən çox doğuş travmaları, Kəllə-Beyin Travmaları, infeksion xəstəliklər - o cümlədən, genetik xəstəliklər, insult və şişləri göstərmək olar. Tipinə görə ən çox – 46% hallarda mürəkkəb fokal qıcolmalar rast gəlinir. İkinci yerdə isə 23 % göstərici ilə Generalizə olunmuş Tonik-Klonik Qıcolmalardır. Epilepsiyanın bütün dünyada yaş üzrə iki pik dövrü var – körpəlikdə və yaşlı şəxslərdə. Yalnız İtaliyadan başqa. Orada bir pik dövrü var – körpəlikdə. Bunun səbəbini izah etmək çətindir. Yarızarafat-yarıgerçək: bəlkə italyan mətbəxinin təsirindəndir?
Digər məlumatlar isə belədir:
- 15 yaşdan aşağı şəxslərdə 65% hallarda səbəblər idiopatik və kriptogendir.
- 65%-dən yuxarı şəxslərdə səbəblər 49% hallarda idiopatik və kriptogen, 32,5% hallarda baş beyin qan dövranı pozulmaları – insultlar və onların nəticələri, 11,5% hallarda isə baş beynin degenerativ xəstəlikləridir. Yalnız 16-34 yaşlarda bir nömrəli səbəb travmalar və ikinci yerdə kəllədaxili şişlər durur. 35-64 yaşlarda isə əsas səbəblər insultlar və ikinci yerdə kəllədaxili şişlərdir. Lakin qeyd olunduğu kimi 15-64 yaşlarda Epilepsiyanın başlanması az rast gəlinir.
Epilepsiyalı xəstələrin diaqnostikasında müsahibə və sorğu-sualın nəsə rolu var?
Ola bilsin ki, bu qəribə səslənsin. Amma dünyanın bütün aparıcı epileptoloqları razılşırlar ki, bu qədər çox sayda və yeni laborator-instrumental müayinə metodlarının olmasına baxmayaraq 100 il bundan əvvəl olduğu kimi indi də epilepsiyanın diaqnostikasında həlledici əhəmiyyəti xəstənin, onunla birgə yaşayan qohumlarının və qıcolma tutmaları şahidlərinin müsahibəsi – anamnez toplanması daşıyır. Anamnez topladıqda ən vacib məqam isə qıcolma tutmasının anbaan təsvir olunmasıdır. Bundan başqa həkim-nevroloq fikir verir:
- Qıcolma tutmalarının başlanma yaşına.
Birincili generalizəolunmuş 3 yaşdan aşağı və 20 yaşdan yuxarı şəxslərdə nadirdir.
- Nevroloji zədələr barədə məlumatlara.
Buraya travmatik doğuş, ümumiyyətlə, perinatal dövrdə əhəmiyyət kəsb edən hallar, müxtəlif KBT, insult, Mərkəzi Sinir Sistemi İnfeksiyaları, illeqal vasitələrin istifadəsi haqqında məlumatlar aiddir.
- Ailədə qıcolma tutmaları ilə digər şəxslərin olmasına.
- Presipitant və ya provokativ fkatorlara.
Bunlara yuxusuzluq, qıcolma meylliyini artıran dərmanlar və qadağan olunmuş maddələr, alkohol, TV ekranı, sayrışan işıqlar, emosional gərginlik aiddir.
- Xəstənin sterotipik olaraq tutmadan öncə nə hiss etməsinə.
Aura varsa, bu fokal başlanğıclı tutma deməkdir.
- Tutma zamanı xəstənin ətrafdakılara cavab verməsi-ünsüyyətinin mümkün olub-olmamasına.
Məqsəd tutma zamanı huşun pozulub-pozulmamasını müəyyənləşdirməkdir.
- Tutma zamanı əlavə əlamətlərin olmasına.
Ağız suyunun axması-köpüklənmə, üzün göyərməsi, dilini dişləmə, qeyri-iradi sidik və nəcis ifrazı qeyri-epileptik, “funksional” tutmalardan çox orqanik qıcolmalara işarə edir. Amma istənilən nevroloq deyər ki, bunları bir-birindən fərqləndirmək asan deyil.
- Tutma zamanı nevroloji xüsusiyyətlərə.
Bu xüsusiyyətlər fokal prosesin yerini deyə bilər:
motor fenomenlər– alın payı, görmə hallüsinasiyaları - ənsə ya gicgah payı, görmə/eşitmə/dad/iy hallüsinasiyaları isə sırf gicgah payı başlanğıclı fokal tutmalara aiddir.
- Davam müddətinə
Tutma (“iktus”) adətən qısadır – saniyələr və dəqiqələr sürür. Tutma sonrası (“post-iktal”) dövr isə uzun ola bilər.
- Postiktal nevroloji fenomenlərə
Ətraflarda ağrılar, dildə yaralar, başağrıları, yuxuculluq, Todd iflici (qıcolmadan sonra hemiparez- fokal prosesə işarə)
Epilepsiya diaqnozu qoymaq üçün bir EEQ bəs edir?
Əslində bu maraqlı sualdır. Tədqiqatlara əsasən kliniki diaqnozu “Epilepsiya” olan şəxslərdə tutmalararası dövrdə aparılan bir EEQ müayinəsi 29-69% hallarda epilepsiya formalı dəyişiklik aşkar edə bilər. Təkrar EEQ-lər maksimum 92%-ə qədər belə dəyişiklikləri aşkar edə bilir. Amma 4 EEQ-dən artıq müayinə sayı daha diaqnostik effektivliyi artırmır. Lakin video-EEQ monitorinq diaqnostik informativliyi artıra bilər.
Obyektiv və nevroloji müayinədə nəyə baxılır?
- Nəbzin sayı və xüsusən ritmi
- Arterial təzyiq və ürəyin auskultasiyası
- İstisnasız olaraq tam nevroloji müayinə aparılmalıdır. Bu zaman başa, dəriyə diqqət verib həmçinin, arterio-venoz malformasiyalara da fikri yönəltmək lazımdır. Karotid, orbital, kranial, spinal küylərə görə auskultasiya etmək lazımdır.
- Dəridə neyrokutaneos xəstəliklərin - neyrofibromatoz, tuberoz skleroz və Sturc-Veber sindromunun əlamətlərinə diqqət vermək lazımdır.
- Absans şübhəsi olduqda – hiperventilyasiya sınağı aparılır.
- Dırnaqların, ətrafların ölçüsündə birtərəfli asimmetriya olub-olmamasına. Belə trofiki dəyişikliklər baş beynin əks yarımkürəsində prosesin uzunmüddətli olduğunu göstərir.
Hansı laborator-instrumental müayinələr aparılır?
Aşağıda ilk provokasiya olunmamış qıcolmalar olan şəxsdə aparlması tövsiyyə olunan standart müayinələr sadalanır:
- Qanın müayinəsi: formalı cisimciklərin tam müayinəsi, qlükoza, natrium, kalsium, maqnezium, kreatinin, sidik cövhəri, qaraciyər funksional sınaqları. Əlavə olaraq prolaktinin təyini - GTKQ differensasiyası üçün
- DQO rentgen müayinəsi və EKQ
- EEQ
- Təxirəsalınmaz hallarda KT, digər hallarda isə MRT müayinəsi. Lakin bu müayinələr dəqiq birincili generalizə olunmuş epilepsiyalar zamanı (məsələn, kliniki və EEQ ilə təsdiq olunmuş absanslar) istfadə olunmur.
- İnfeksiya şübhəsi olduqda KT ya MRT-dən sonra LP və likvorun müayinəsi.
Müayinələrin həcminin azaldıb-artırmaq məsələsini şəraitdən asılı olaraq həkim-nevroloq dəyişdirə bilər.
Əsasında genetik meyllik olması güman edilən ən çox yayılmış epileptik sindromlar hansılardır?
a) Febril qıcolmalar – bu tonik-klonik qıcolmalar tipik hallarda 6 ay və 5 yaş arasında olan uşaqlarda hər hansı bir səbəbdən temperatur 38 C-dən yuxarı qalxdıqda qeyd olunur
b) Mərkəzi-gicgah spayklarla olan uşaq xoşxassəli epilepsiya və ya 2017-ci ilin təsnifatında hazırki adı “mərkəzi-temporal spayklarla özü keçib-gedən epilepsiya”
c) Uşaqlıq dövrünün absans epilepsiyası
d) Mioklonik epilepsiya
İlk üç sindrom spontan sağalıb getmə ilə xarakterizə olunur. Yuvenil mioklonik epilepsiya isə çox vaxt həyatıboyu davam edir. Amma hər halda medikamntoz müalicəyə tabe olur.
Qıcolma zamanı il tibbi yardım nədən ibarətdir?
Bütün növ qıcolma tutmalarından ilk yardım tələb edəni Generalizə Tonik-Klonik Qıcolmalardır:
- Ən əvvəl xəstəni ehmalca təhlükəsiz , zədə alması mümkün olmayan bir yerdə uzatmaq lazımdır.
- Başının altına nəsə yumşaq material qoyularaq sol çiyni üstə döndərilməlidir. Bu vəziyyət nəfəsalmanı yaxşılaşdırır. Böyrü vəziyytdə başı bir qədər aşağı çevirərək ağız suyunun rahat kənar olunmasına nail olunur.
- Arxası üstə uzadaraq xəstənin kilidlənmiş ağzını metal qaşıqla və ya nə iləsə açmağa cəhd etməyin. Bu halda siz ona yardım etmirsiz, ən yaxşı halda xəstəyə əlavə və lüzumsuz zədə yetirirsiz. Ən pis halda isə ağız suyunun ağciyərlərə düşməsinə səbəb olaraq təhlükəli aspirasion pnevmoniyaya şərait yaradırsız! Siz yardım etsəniz də, etməsəniz də əksər vaxtlarda 3-4 dəqiqəyə qıcolma bitəcək. Elə isə qoy yardım həqiqətən fayda versin, zərər yox.
Epileptik tutma heç vaxt qorxulu deyil?
Təssüf ki, nisbətən nadir hallarda da olsa, qorxuludur. Bu təhlükəli hal 5 dəqiqədən artıq davam edən qıcolma tutması, və ya xəstə huşuna gəlmədən dalbadal qıcolma tumalarıdıır. Belə hallar Epileptik Status adlanır və həkimlər tərəfindən ən təxirəsalınmaz və kompleks tibbi yardımı tələb edir.
Epilepsiyanın müalicəsi?
80-85 % hallarda dərman vasitələri ilə Epilepsiyanı kontrol altına almaq mümkündür. Əksər hallarda monoterapiya – yəni 1 dərmanla və ya iki dərmanla effekt almaq mümkün olur. Müalicənin uğurlu alınması üçün yaxşı diaqnostika mühüm şərtdir. Refrakter hallar üçün ketogenik diet, cərrahi müalicə, azan sinirin stimulyasiyası, digər neyrostimulyasiya metodları var.
Epilepsiyalı xəstələrin həyat rejimi necə olmalıdır?
- Onlar özlərini nə fiziki, nə də zehni cəhətdən ifrat yükləməməlidirlər.
- Lakin xəstələr kifayət qədər aktiv olmalıdırlar – səhər gimnastikası, yüngül aerobika hətta xeyirlidir. Uzun müddət ərzində televizora baxmaq kimi passiv və yorucu vəziyyətlərdən qaçılmalıdır. Sayrışan işıq siqnalları və ekran təsvirlərindən uzaq olmaq məqsədəuyğundur.
- Təhlükəli fəaliyyətdən və şəraitlərdən uzaq olmalıdırlar və yaxud qabaqlayıcı tədbirlər görməlidirlər. Məsələn, hündür dağlara səyahət beyin hüceyrələrinin hipoksiyasına gətirib çıxardığı üçün qadağan olunmalıdır. Çünki belə hipoksiya qıcolma tutması riskini artırır. Əgər uşaq velosiped sürürsə şlem və digər qoruyucu geyim elementinin olması mütləqdir. Basseyndə və ya təbii su hövzəsində çiməndə mütləq üzərində suda batmaqdan qorunma vasitəsi olmalı və üzən şəxs tək olmamalıdır.
- Xəstə şəxsin yuxusu kəmiyyət və keyfiyyət etibarilə doyumlu olmalıdır
- Sinir-emosional konflikt, stress vəziyyətlərdən mümkün qədər qaçılmalıdır
- Xüsusi pəhrizə ehtiyacları olmasa da, hamı kimi onlar da sağlıqlı qidalanmaya üstünlük veməlidirlər.Bununla yanaşı qeyd edək ki, toxuma hidratasiyası beynin qıcolma hazırlığnı artırır. Buna görə də xəstələr ifrat maye qəbuluna gətirib çıxaran çox duzlu-ədviyyəli qidalardan imtina etməlidirlər
- Alkohollu və “energetik ”içkilərdən qəti surətdə imtina olunmalıdır, çünki bunlar baş beyin qabığı hüceyrələrinin qıcolma oyanaqlığını hələ sağlam adamlarda artıra bilir, o ki qaldı xəstələr ola.
Yekun
Xəstələr və onların qohumları nəzərə almalıdırlar ki, Epilepsiya sadəcə xəstəliklərdən biridir. Digər xəstəliklər kimi bu xəstəliyin də azsaylı çox ağır formaları var. Digər xəstəliklər kimi burada da müalicəyə tabe olan çoxsaylı qənaətbəxş formalar var. Yəni, “Epilepsiya” diaqnozu bir hökm deyil və xəstələr “bitmiş insan” sayılıb sosial həyatdan təcrid olunmalı deyillər. Əksinə böyük əksər hallarda bu şəxslər təhsil də almalı və işləməlidirlər. İctimai həyatda lazımlı olduqlarını hiss etmələrinin özü də onlar üçün bir ümiddir.
© Materiallardan istifadə edərkən hiperlinklə istinad olunmalıdır.
Mobil əlavə
Mobil cihazınız üçün HekimTap ödənişsiz mobil əlavəsini yükləyin
