Enter using
Country:
Azerbaijan
Language:
English
Author: Vertebrologist Ruhel Qasimov , (+994 50) 863-66-88
Myofascial pain syndrome - this disease previously has had different names: rheumatism of joints or muscles; recurrent trauma syndrome (stretching, stress); myofassitis, myogelosis, muscle tension pain, overload syndrome. Most of the times, synonym of this disease was presenting damaged area: tennis elbow (or golfer’s elbow); occipital neuralgia; slipping rib syndrome; shoulder-back periarthritis (frozen soulder); intense headache; lumbago and so on. In the myofascial pain syndrome, spasm areas are formed in the muscles (trigger points-TT). TT increase muscle tone, reduces its strength, contributes to the reflected pain (usually around the joint or the joint itself) and vegetative disorders. Common complaints include pain and stiffness on the back, spine and the joints, headaches, difficulty swallowing, shortness of breath, irregular heartbeat, constipation. Sometimes the pain can be severe. What causes Myofascial pain syndrome? There are several reasons: - First reason: Human beings are formed through movement – children can be seen as example. Our muscles are not meant for long-term inactivity. Ask a small child to be inactive for ten minutes, which will be very difficult for him/her because it would be very unusual for his/her body. Regular person usually seats at his/her desk for hours without any movement. - Second reason: Human is also not adaptable to monotonous movements, even not fast and not strong- monotonous movements cause chronic fatigue in muscles . - Third reason: Carrying excessive weight, sudden movement, lifting heavy weight, hypothermia and direct muscle injury: falling, cut, road accidents, surgeries and other muscle injuries. - Fourth and in my opinion most important reason: Impossible to remove it by physical movements by human beings, and that is stress. In ancient times, people were reacting to any significant events by gestures – danger, joy, pain. If this significant event does not really require competing with a physical reaction or escape, then a person has resorted to ritual dances that disperse his feelings. Why? Because with strong emotions, components that regulate muscles for physical reactions, penetrates to the blood (fighting, running). If the person is still inactive at that moment, these components cause muscle spasm. Everyone has long known it. However, in medicine, it is usually said that the cause of vein spasms is small muscles, where blood pressure gets high as a result of spasms of the veins, becoming a risk factor for stroke and infarction. However, the fact of the matter is that, during stress, tones of the largest muscles such as (skeleton) face, head, neck and back rise- expressing its readiness for movement, while there is no movement. Unlike the ancient human being, the modern human being reacts to stress: he/she smokes, consumes alcohol, and eats sweets. In this case, when the stress is not removed from the body by physical exercise, muscle spasm remains for a long time – and the tension can be felt when touching the muscle. In medical term, it is increased muscle tone. Development of myofascial pain syndrome After a few weeks or even months, a small spasmoid painful area occurs in muscle – trigger point (TT). If all of this occurs gradually, then the person will only remember it if the movements of the joints are limited and painful. For example, struggling when wearing a sock, or getting something from top of the shelf. It is very painful when the pressure is applied on trigger point (usually there is no pain if pressure is not applied on trigger point). It’s a small problem of trigger points. Trigger point usually shoots pain towards or to the joints. In other words, person does not feel the pain where actually pain is (for example, if the trigger point is on the neck, then the person feels it on his hands, back, or heart area. Another discomfort that trigger point gives (mainly head and neck muscles) –are various sensitivity disorders and vegetative symptoms: headaches, increased arterial pressure, loss of focus and memory, dizziness and high fatigue, mouth dryness, irritability and dry cough, difficulty swallowing, pain in the throat, feeling of choking, strong sweating or skin dryness, vision and hearing disorders, irregular heartbeat, constipation and diarrhea with gastrointestinal disorders and other symptoms. Finally, the third discomfort is muscle dysfunction, when muscle in triggered spasm area is not functioning as regular, becomes weak or other muscles acts with this muscle’s functions. Because of the extra muscle activity of the other muscles, the muscles become tired quicker and therefore, spasms become faster. Those muscles even develop a trigger point after a while. Half of the body starts to ache. The neck muscles and some back muscles pair and participate in the pathological process from both sides at the same time. Therefore, if spasmodic muscle left untreated, all other muscles throughout the body will be affected. There is weakness, disturbed sleep pattern and constant fatigue, but towards the evening, the discomfort usually eases. The treatment of all muscles is described in detail by Travell and Simons’ in “ Myofascial Pain and Dysfunction : The Trigger Point Manual”. These talented writers are not the creators of myofascial pain syndrome. However, they have written this book so, all doctors who are working in a field of muscles, joints, and aches must have a copy on their desks. One third of the population of United States has Myofascial Pain Syndrome. I think this figure is much higher in Russia. Therefore, Myofascial Pain Syndrome, should be excluded first in patients with chronic pain because in almost 90 percent of the time, it is Myofascial Pain Syndrome that causes the pain. You can find answers to your questions about the illness in the above-mentioned books. This two volume book and other numerous books that are published for the patients as well as the doctors by writers with own experience. Some of the mentioned books have been translated into Russian. Most popular book for the patients is, “Trigger points: Treatment of chronic pain without medicine” (This book has been published under a different title – “How to be free of chronic pain: self massage of trigger points”) written by K. Davies and A. Davies. Also translated: “The latest massage encyclopedia. Pressure and Stretch technique. Tension points” by D. Finando and “Clinical Mastery in the treatment of myofascial pain” by L. Ferguson and R. Gervin. Question arises: How come such a common issue as muscle pain has not been properly studied to this day because it has been around from the very beginning of existence of human and human kind. Answer: There is no specific area in medical science that studies muscles even though human body comprises 40 percent of muscles. Thus, many “alternative (traditional) medical science” appeared with many names and directions and blossomed: manual therapy, osteopathy, kinesiotherapy, prolotherapy. Treatment and self-treatment after training with an expert 1. Effecting trigger point directly. Puncture the trigger point with a dry needle or stretching the muscle after cooling the skin. Treatment and self-treatment- Deep massage of the trigger point. 2. Special gymnastics to relax muscles and restore stereotype of the right movement. 3. Getting rid of bad habits (wrong postures and movements), warming up the muscles, normalization of sleeping pattern and nutrition. The result of treatment and self-treatment depends on the patient and how he/she understands the nature of the pain and how determined he/she is. Effective treatment of myofascial pain syndrome through prolotherapy: Prolotherapy is a non-surgical treatment method and is used efficiently in the treatment of degenerative disc disease. Prolotherapy is based on the self-renewal and restoration-proliferation of the body. Using a needle, damaged joint, ligaments, and tissues around the spine is being injected with hypertonic sugary solution, accelerates the healing process thus restoring the damaged tissues. Ultimately, the joint and ligamentous apparatus of the spine gets healed, becoming much stronger. Prolotherapy treatment is an alternative to surgery. It is a treatment of degenerative diseases of the spine, bulging of the disks, protrusion and hernia. Prolotherapy is also an ideal treatment for the patients who already had a surgery but still experiencing some pain. The treatment period is 3-6 sessions depending on the severity of the disease. Each session is between 25-40 minutes. Straight after the required procedure, the patient can go back to his/her normal life. Even though, prolotherapy treatment has been brought to Azerbaijan and practiced here by myself since 2014, it is being successfully practiced in United States of America since 1940s and in Turkey since 2008. There are three types of prolotherapy: - With hypertonic solution - With platelets-rich plasma (PRP) - With stem cells Studies show that, chronic pains that are difficult to treat, as well as fibromyalgia and myofascial pains, can be treated through prolotherapy effectively and harmlessly. After prolotherapy, patients become pain free and live their lives to the fullest.
Published: 29.11.2017
Ağızdan xoşagəlməz qoxu
Author: Səbirə Səfərova
Ağızdan xoşagəlməz qoxu (halitoz) - vacib sosial problemlərdən biridir. Eyni zamanda bir çox xəstəliklərin müəyyən edilməsində əhəmiyyətlidir. Üstünlük verilən qidalardan asılı olaraq (xüsusən qidada zülalın yüksək miqdarı, əsasən yalnız zülal maddələri ilə diet saxlayan şəxslərdə rast gəlinə bilər) - dilin üzərində, damaq ciblərində və iltihablaşmış badamcıqların səthində yerləşən yüzlərlə patogen bakteriyalar uçucu kükürd birləşmələri, bəzi yağ turşuları, fenol törəmələri (indol, skatol və s.), poliaminlər, azot törəmələri (ammonyak, sidik cövhəri və s.) əmələ gətirir və xoşagəlməz qoxuya səbəb olur. Halitoz fizioloji və patoloji olmaqla iki yerə ayrılır: 1. Fizioloji ağız qoxusu - səhər yuxudan durarkən hiss edilən qoxudur, dişləri fırçaladıqdan sonra hiss edilməməlidir. İstifadə edilən ədviyyatlar, sarımsaq, fermentativ pendir, balıq, süd və s. qoxusu da fizioloji qoxu hesab edilir və müalicə edilmir. 2. Patoloji ağız - qoxusu dedikdə, daimi davam edən xoşagəlməz qoxu nəzərdə tutulur: - Ağız boşluğunda quruluq; - Ağız boşluğunun (dişlər, diş əti, süni protezlər, badamcıqların iltihabı) xəstəlikləri; - Tənəffüs sisteminin (burun, bronx və ağciyər) xəstəlikləri; - Həzm sisteminin (reflüks, axalaziya, qastrit, xora; qaraciyər) xəstəlikləri; - Metabolizm pozuntuları (məs. diabet zamanı aseton qoxusu); - Böyrək xəstəlikləri (balıq qoxusu); - Aclıq (xüsusən bol zülallı pəhriz və oruc) zamanı rast gəlinir. Diaqnostikası: - Halimetr (sulfitlərin təyininə əsaslanır); - Bakterioloji müayinələr (yaxmanın "əkilməsi", həmçinin yeni üsul olaraq bakteriyaların PZR üsulla təyini). Müalicəsi: - Spesifik müayinə və müalicə yalnız həkim tərəfindən aparıla bilər. Lakin aşağıdakı qaydaları bilmək vacibdir: - Kariesli dişləri, damaq xəstəliklərini müalicə etdirmək; - Süni protezlər və diş qapaqlarını kontrol etdirmək (qapaqların altında toplanan qida çürümə nəticəsində xoşagəlməz qoxu yaradır); - Dişləri səhər və axşam olmaqla gündə 2 dəfə fırçalamaq; - Diş fırçasını hər iki aydan bir yeniləmək; - Dişlərin arasını hər 3 gündən bir xüsusi diş sapları ilə təmizləmək, xüsusi məhlullarla (stomatoloqunuz tərəfindən tövsiyə edilmiş) qarqara etmək; - Gündüz qəbul edilən qidalardan sonra 10 dəqiqəni keçməməklə şəkərsiz saqqız çeynəmək; - Tərkibində çoxlu sadə şəkərlər saxlayan hazır qidalardan istifadəni azaltmaq; - Menyuya uyğun olduğu halda nanə, alma, darçın və digər ədviyyatlardan istifadə etmək; - Ağız qurumasının qarşısını almaq üçün periodik olaraq su içmək; - Yatarkən burnu qapayıb yatmamaq (oksigensiz mühit bakteriyaların çoxalması üçün şərait yaradır); - Qidanı ağızda yaxşı çeynəmək; - Siqaret çəkməmək. Qeyd edilənlərə riayət edildiyi, lakin nəticə əldə edilmədiyi hallarda əsas xəstəliklərin (LOR, həzm sistemi, endokrin, böyrək xəstəlikləri və s.) müayinə və müalicəsini gecikdirməmək lazımdır. © Materiallardan istifadə edərkən hiperlinklə istinad olunmalıdır.
Published: 27.11.2017
Knee pain is one the most common complaints to come across. The origin of knee pain can be derived from intra-articular tissues or muscles, ligaments or gaps around the joints. Acute knee pain is usually caused by trauma. However, the cause of chronic knee pain is usually due to rheumatic diseases. Depending on the cause of the pain, the patient may feel the pain on the knee cap, front and back side of the knee. 1. Ligament injury Injury of cruciate or lateral ligaments are mostly occurs due to the trauma. Acute knee pain leads to serious discomfort when walking or bending the knee. In some cases calcification may occur as a result of repeated injury. Anterior cruciate ligament injuries: Anterior cruciate ligament (ACL) injuries are the most common ligament injuries that cause knee pain. Injury of this ligament can be observed by itself, or along with injuries of medial collateral ligament and medial meniscus. The main symptoms are knee pain, swelling, limited movement of the joint. Knee release can be felt in some cases of chronic pain. Posterior cruciate ligament injuries: 37% of all knee injuries are posterior cruciate ligament injuries. Injury can be acute or chronic, can be by itself or accompanied by other injuries. Excessive twist of the knee is the main mechanism of the posterior cruciate ligament injury. In physical examination, redness associated with bleeding under the skin of the back of knee due to severe injuries can be observed. The knee has swelling and movement loss. Pain and walking difficulty may exist. Prediction of the illness is usually good. Collateral ligament injuries: Mostly medial ligament is being injured. Medial meniscus and anterior cruciate ligament (ACL) injuries can accompany medial ligament injury. Injury only to lateral collateral ligament is rare. It is usually seen as part of other injuries. The most common symptom is knee pain. If the pain is accompanied by movement limitation, then anterior cruciate ligament (ACL) and meniscus injuries shall be considered. 2. Tendinitis ( Inflammation of the tendon) Can either be a symptom of rheumatic disorder or syndrome associated with overuse. Patellar tendinitis (tendonitis of the kneecap): It is one of the most common causes of pain under the kneecap. It is mostly seen in sports where jumping is involved (volleyball, basketball, tennis, athletics). Activity related knee cap pain is a typical complaint. A pain or tension can be seen after sitting for a long time or after climbing stairs. Pain reduction is main objective of the treatment. 3. Menisci injuries The meniscus fills the space between the joint surfaces of the thigh bone and the tibia. The meniscus plays an important role in keeping knee steady by balancing weight across the knee. A Meniscal injury occurs due to sharp trauma or injury within ageing process. The medial meniscus tears are more common than lateral meniscus tears. Main complaints of meniscal injuries are knee pain, knee cap pain, swelling and movement limitation. If ligament injury is not accompying, then there is less swelling. Palpation of injured area may be painful. 4. Knee bursitis (inflammation of a small fluid sac (bursa)) Sac functions as a gliding surface to reduce friction between tissues of the body. There are 11 sacs around the knee joint. Damage to any of these sacs can cause knee pain. Repeated small traumas, acute direct trauma, and infection can also occur as a secondary cause. Local kneecap pain, swelling, skin redness and high temperature can be observed. 5. Cartilage Cracking (Osteochondritis Dissecans) A joint condition in which joint cartilage or bone underneath the cartilage of a joint dies do to the lack of blood flow and in contrast to healthy tissue, structure change due to loss of vitality. The most common location where cartilage cracking observed, is inner surface of thigh (hip) joint. The most common cause of pain in elderly people and in 20% of cases is bilateral. Can be occur due to acute trauma, repeated minor injuries, circulation disorders and genetic disorders. Knee pain increased by physical activity and swelling can be observed. 6. “Joint mice” (loose bodies) The most common cause is cartilage lesion and calcification of cartilage. Loose bodies are mainly occurring in knee joint. And main sign of loose bodies is movement limitation. Movement limitation accompanied by severe pain. 7. Osteonecrosis (bone infarction) Usually it occurs in middle-aged and elderly women. Knee pain and limitation of joint movement may be observed without any injury. The symptoms can be eliminated, if the treatment begins at an early stage. 8. Patellar dislocation The patella is a triangular shaped bone that lies in front of the knee joint. It guides up and down a groove called the patellafemoral groove at the front of the thigh bone or femur as the knee bends. Sometimes, stretching of the knee muscle or ligament in the opposite direction, could lead to the loading of kneecap bone. In such case, the patella can, partially or completely, be dislocated. By knee twisting, sudden kneecap pain appears and the patient becomes unable to straighten the knee. Besides this, an injury to the medial collateral ligament can also appear. More often occurs in young athletes and girls. Loose ligaments, weakness, an abnormal growth of the hip bone and an abnormally high location of the knee cap are factors that provoke a knee displacement. 9. Fat pad syndrome: There are several fat pads within the knee joint. There are 3 fat pads, anterior infrapatellar fat pad, posterior suprapatellar fat pad, and anterior suprapatellar fat pad. The fat pad vascular and highly innervated. The infrapatellar fat pad disease, also known as Hoffa’s disease is especially common. This could cause kneecap pain. Knee pain increases with sitting for a long time or with sitting in squatting position. 10. Runner’s knee Anyone who spends time doing things that make them bend their knees a lot, runners, cyclists, or soldiers can get runner’s knee. Pain usually, occurs after about 10-15 minutes of running, but goes away shortly after resting. Sometimes pain may occur during walking or climbing stairs. 11. Calcification Osteoarthritis, which is the medical name of calcification, is a bone condition that occurs with local cartilage loss around joints. Frequency of calcification increases by age. Clinically, the main symptoms are considered to be pain and stiffness in the joint. Knee calcification is the main cause of knee pain, in 1/3 of elderly population. It is more common in women and one knee is damaged more than the other. The best treatment of knee pain- PROLOTHERAPY There are several treatment choices for knee pain. However, most of them only temporary relieve the pain. Painkillers and anti-inflammatory medications only temporary relieve the pain for the short time, as joint injury occurs to be exist. At the same time, painkillers are not an effective solution, as they weaken and increase injury of collateral and medial ligaments and express adverse reactions. In addition, the cortisone injection also relief pain, but after a while the effect decreases and problems with side effects begin to appear. A large number of patients believe that surgery is a complete treatment and choose a knee arthroplasty. Nevertheless, the prosthesis also has got a limited lifetime and a patient undergoing a surgery at 50 years of age, will need to repeat surgery at the age of 60. Besides, patients with knee prosthesis still have complaints after the surgery, and knee arthroplasty is quite a complex operation and has serious risks (infection, non-fixation of the prosthesis, non-acceptance of the prosthesis by the body, since it is not a native substance, etc.) both during the operation and after it. Among all these treatments, prolotherapy is considered an effective, harmless treatment without severe side effects. In prolotherapy treatment of knee pain, injections into the knee joint, to the binding point of periarticular joints and bones and around knee cap, helps to accelerate healing process of the body by causing controlled inflammation due to increased blood flow, which results in formation of new collagen and cartilage tissue and restores injured (damaged) joint. In knee pain, prolotherapy treats the cause of the disease, not just the consequences (symptoms). Prolotherapy is a method of treatment that revitalises tissues, joints, tendons and ligament system of the knee; heals damaged parts and weakened ligaments; reveals, restores and strengthens tissues. The aim of using prolotherapy as a treatment for knee pain is to reduce the severity of the loading that falls on the knee, strengthen the ligament, muscles and tendons, and restore structures such as the internal ligament of the knee, cartilage and meniscus. In knee prolotherapy, with the renewal of the tissue and stabilisation of the joint, the pain shall decrease over time. Thus, prolotherapy restores the knee joint within a certain period of time. Sessions are held every 3-4 weeks, depending on the patient’s age and the extent of the specific injury. The effectiveness will be further enhanced if during the time of treatment shall the patient have a healthy diet, perform the prescribed sports exercises, lose weight if possible. Most patients experience complete recovery. Prolotherapy is a natural and effective treatment used in acute and chronic knee pain, which treats the cause of the illness rather than the result. The video related to the topic:
Published: 21.11.2017
Reflüks nədir?
Reflüks – mədə və bəzi hallarda mədəaltı vəz şirəsi və öd qarışığından ibarət onikibarmaq bağırsaq möhtəviyyatının qida borusuna geriyə atılması nəticəsində döş sümüyü arxasında hiss edilən yanma (qıcqırma) hissidir. Əlamət uzun müddət ərzində müşahidə edildikdə QERX (qastroezofageal reflüks xəstəliyi) diaqnozu qoyulur. Ağız boşluğu ilə mədəni birləşdirən əzələvi boru olan qida borusunun bir neçə sfinkteri (əzələ qalınlaşması və ya daralması) vardır. Bu sfinkterlərin rolu qidanı mədəyə doğru “itələyərək”, onun geriyə qayıtmasına mane olmaqdır. Reflüksün yaranma səbəbi – qida borusunun aşağı sfinkterinin tonusunun azalmasıdır ki, bu zaman dediyimiz mədə, bəzən onikibarmaq bağırsaq möhtəviyyatı qida borusuna, yəni geriyə atılır və selikli qişanı zədələyir. Reflüks zamanı aşağıdakılar müşahidə edilə bilər: - Döş sümüyü arxasında və boğazda hiss edilən yanma hissi, atılan möhtəviyyatın ağızda yaratdığı turşuluq dadı; - Döş sümüyü arxasında ağrılar; - Qidanın udulması zamanı çətinlik, ağrı və ya diskomfort; - Quru öskürək; - Səsin xırıltılı olması və ya boğaz ağrıları; - Ağızdan xoşagəlməz qoxu; - Ağız suyunun çox ifrazı, hətta səhərlər “islanmış yastıq” simptomu. Əsas səbəbləri: - Hamiləlik; - Bəzi dərman preparatları (bəzi antibiotiklər, hormonlar, iltihabəelyhi preparatlar, nitratlar, antidepressantlar və s.); - Artıq çəki və piylənmə; - Siqaret çəkmək; - Spirtli içki qəbulu; - Tərkibində kofein olan məhsulların bol istifadəsi; - Yaşla əlaqədar sfinkterin tonusunun zəifləməsi; - Dar geyim; - Sürətli (“birnəfəsə”) qida qəbulu; - Birdəfəyə çoxlu miqdarda qida qəbulu; - Diaqfraqmanın qida borusu dəliyinin yırtığı; - Şəkərli diabet; - Sistem xəstəlikləri (sklerodermiya və s.). Vacib əhəmiyyət kəsb edən ağırlaşmalarından: - Qida borusunun daralması (zədələnmiş selikli qişada çapıq toxumanın yaranması səbəbindən); - Qida borusunun eroziya və hətta xoraları (ağrı yarada, qanaxmaya səbəb ola bilər); - Qida borusu selikli qişasının xərçəngönü vəziyyəti – Barret qida borusunun yaranmasıdır. Qeyd edim ki, əgər döş sümüyü arxasındakı ağrı çənəyə, qola doğru (xüsusən soltərəfli) yayılan ağrılarla müşahidə olunursa, ilk növbədə elektrokardioqram (EKQ) çəkilməlidir. Bu, stenokardiya və ya miokard infarktı əlaməti ola bilər! Reflüks diaqnozu qoyulduqdan sonra əgər Barret ezofagitinə şübhə aşkarlanmayıbsa, təkrar endoskopiyaların aparılması və biopsiya götürülməsi məsləhət görülmür. Helicobacter Pylori infeksiyası reflüks yaratmır, əgər bakteriya aşkar edilibsə, deməli mədə və onikibarmaq bağırsağın selikli qişa iltihabı müalicə edilməldir. Həmçinin aptekdən özünüzün alıb, qəbul etdiyiniz omeprazol və s. kimi dərmanların uzunmüddətli və nizamsız istifadəsi zamanla mədə turşuluğunun azalmasına, bu isə öz növbəsində - Mədə selikli qişasının atrofiyasına (xərçəngönü vəziyyət!); - Bağırsaq mikroflorasının pozulmasına; - Son illərin araşdırmalarına görə isə, hətta ürək fəaliyyətinin pozulmasına və ölümə səbəb ola bilər. Reflüks zamanı ümumi vacib tövsiyələr: - Qidalanma rejiminə riayət etmək (3-4 dəfə az porsiyalarla yemək); - Birdəfəyə çoxlu qida qəbul etməmək (xüsusən isti-soyuq baxımından ciddi fərqlənən qidalar); - Gecələr qida qəbul etməmək (son qida qəbulu yuxudan 3 saat əvvəl olmalıdır); - Qida qəbulundan dərhal sonra əyilmə hərəkətləri etməmək və uzanmamaq; - Düz yataqda yatmamaq (yatağın baş hissəsi az bucaq altında yüksəkdə olmalıdır); - Siqaret və spirtli içki qəbulundan imtina etmək; - Tərkibində kofein olan məhsulların istifadəsini azaltmaq; - Çəkinin bərpasına cəhd etmək. © Materiallardan istifadə edərkən hiperlinklə istinad olunmalıdır.
Published: 20.11.2017
Author: Nevroloq Jalə Qarayeva, Əlaqə: 050 363-10-02
“Filankəs nevrozdur”. “Nevrozlar sağalmır”. “Nevrozlu xəstədə nə simptom və əlamət varsa hamısı nevroza görədir”. “Nevrotiklər nə özləri yaşayır, nə də başqalarını yaşamağa qoyur”… Belə ifadələri çoxumuz eşitmişik. Gəlin baxaq-görək: axı nədir bu “nevroz”? Elə bəri başdan deyək ki, “nevroz” anlayışı müasir tibbdə köhnəlmiş anlayışlar sırasına aiddir və hazırda istifadəsi daha çox ənənəyə görə Rusiyada qəbul olunur. Nə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatına 10-cu baxışında, nə də nüfuzlu Amerika Psixiatrik Assosiasiyasının Ruhi Xəstəliklərin Diaqnostikası və Statistikasına Rəhbərliyin V nəşrində (DSM-V) sırf “nevroz” anlayışı yoxdur. Əslində amerikalı psixiatrlar “nevrozlar” anlayışını hələ DSM-III nəşrində – 1981-ci ildən çıxarıblar. Çünki amerikalılar hesab edirlər ki, ümumiyyətlə ruhi xəstəliklərin təsnifatında mücərrəd gizli psixoloji mexanizmlərdən daha vacibi xəstələrin davranışlarındakı pozulma fərqləridir. Elə buradan da göründüyü kimi “nevrozları” və ya hazırda hansı adla qeyd olunmasından asılı olmayaraq müvafiq patologiyaları həm də psixiatrlar müalicə edirlər. Burada təəccüblü heç nə yoxdur. Psixiatriya nevrologiyadan ayrılmış böyük bir elm şaxəsidir. Elə birləşən yerlərindən biri də məhz bu məqaləmizin mövzusu olan xəstəliklər qrupudur. Müasir dövrdə elmi təbabətdə bu anlayış tam və hər yerdə qəbul olmasa da, xəstəliklər qrupu necə olubsa, eləcə də var. “Nevroz” sözü və məhfumu nə deməkdir? “Nevroz”- “neyron” (sinir hüceyrəsi) sözü və “-osis” – xəstələnmə mənasını verən suffiksin birləşməsindən yaranmışdır. Ənənəvi olaraq bu adla psixikanın keyifiyyət etibarilə daha səthi və funksional pozulmaları başa düşülür. Funksional – ona görə ki, patoloji təşrihlərdə və ya neyrovizualizasiya müayinələrində görünən hansısa bir spesifik dəyişiklik aşkar olunmur. Yəni siz məsələn, baş beynin MRT və ya likvorun müayinəsini edib orada “nevroz” əlamətləri tapa bilməzsiz. Lakin bu pozulmalar sırf psixi xəstəliklər də deyil. Çünki psixi xəstələrdən fərqli olaraq reallıqla təması itirməyiblər və bəzi xüsusi formalar istisna olunmaqla özlərinə tənqid əsasən saxlanılıb. Əgər xəyalən bütün xəstəlikləri somatik, psixi və “nevrotik” xəstəliklərə bölsək onları şərti olaraq belə ifadə etmək olardı: - Somatik və ya orqanik xəstəliklər: onlar xəstədirlər və özləri də anlayırlar ki, xəstədirlər və niyə xəstədirlər. - Psixi xəstəliklər: onlar xəstədirlər, amma özləri anlamırlar ki, xəstədirlər. - “Nevrotik” xəstəliklər: onlar xəstədirlər və özləri də anlayırlar ki, xəstədirlər – amma niyə xəstə olduqlarını anlamırlar. Beləliklə, “nevrozlar” hansı təsnifatda olub-olmamasından asılı olmayaraq sayıqlamalar və hallüsinasiyalar olmayan, xroniki distress vəziyyətlə xarakterizə olunan sinir-psixi pozulmalar qrupudur. Distress vəziyyəti elə bir haldır ki, şəxs ətraf kənar qıcıqlara uyğunlaşa bilmir və davranışında qıcığa müvafiq olmayan cavab reaksiyaları qeyd olunur. Rus ədəbiyyatında isə “nevrozlar” nevroloji və psixiatrik xəstəliklər arasında hüdudi xəstəliklər qrupu kimi göstərilərək psixotik təzahürlər (sayıqlama, hallüsinasiya) olmadan spesifik kliniki fenomenlərlə təzahür edən, fərd üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyan həyat münasibətlərinin pozulması nəticəsində yaranan, geriyə dönə bilən psixogen (adətən, konfliktogen) sinir-psixiki pozulmadır. Nevrotik pozulmalara səbəb nədir? Əsas səbəb şəxs üçün əhəmiyyətli kəskin və ya xroniki psixogen təsir sayılır. Bu təsirlər nəticəsində şəxsin cəmiyyətdə və fərdi həyatında tələbatlarına və işlərinə neqativ dəyişiklik yetirən maladaptiv mənfi emosiyalar, somatik və vegetativ təzahürlər meydana çıxır. Bu cür təzahürlərin meydana çıxmasını aşağıdakı faktorlar asanlaşdırır: - anadangəlmə emosional dayanıqsızlığa, tez ruhdan düşməyə, şübhəli olmağa, hövsələsizliyə və s. olan meylliklər - sosial adaptasiyanın fərdi çətinlikləri və konstitutsional xüsusiyyətlər - xroniki yorğunluqa səbəb olan fəaliyyət - keçirilmiş somatik xəstəliklər - aclıq və yuxusuzluq - hipoksik, allergik vəziyyətlər və keçirilmiş travmalar - fizioloji endokrin vəziyyətlər (pubertat dövr, hamiləlik, klimaks) - ekzogen intoksikasiyalar “Nevrozlar” hər nə qədər funksional pozulmalar sayılsa da, nəzərə almaq lazımdır ki, müasir eksperimental tədqiqatlar güclü stressogen faktor və onunla qarşılıqlı təsirin sinir sistemində subhüceyrə səviyyəsində geriyə dönəbilən orqanik dəyişikliklərin olmasını aşkar etmişdir. “Nevrozlar” və ya nevrotik pozulmaların hansı əsas növləri var? Bu tip pozulmalar barədə dünyada iki bir-birinə zidd baxışın - rusların nozoloji 3 tip nevroz (Nevrasteniya, Obsessiv-kompulsiv nevroz və İsterk nevroz) və amerikalıların DSM-V üzrə davranış-sindromoloji baxışının olmasını nəzərə alaraq XBT-10 üzrə qısa təsvirin araşdıraq. XBT-na 10-cu baxışda “Stresslə bağlı nevrotik və somatoform pozulmalar” adı ilə əsas kliniki təzahürlərin ifadə olunmasından asılı olaraq 7 əsas tipdə fenomenoloji forma ayırd edilir. 1. Fobik-həyəcan pozulmaları Bu pozulmalarda tək və yaxud əsas simptom əslində cari təhlükə yaratmayan müəyyən vəziyyətlərə düşməkdən qorxmaqdır. Pozulma nəticəsi olaraq xəstə həmin vəziyyətlərdən qaçmağa çalışır, bu mümkün olmadıqda isə onun üçün dəhşətə çevrilir. Xəstənin narahatlığı ifadə olunmuş surətdə bənizinin ağarması, qorxudan tir-tir əsməsi, bayılarmış kimi bir hisstəhər simptom-əlamətlərlə özünü göstərə bilər. Çox vaxt bu pozulmanı xəstələr özlərinə nəzarəti, ağıllarını itirə bilmə, ölə bilmə qorxusu-hissləri ilə keçirirlər. Həmin faktorla bağlı fobik vəziyyətə düşmə ehtimalını gözləmək vaxtından qabaq həyəcan və çox vaxt ruh düşkünlüyü-depressiya yaradır. Ona görə də bir çox hallarda bu iki halın birgə davam etməsindən və həkimin qərarından asılı olaraq şəxsə birgə “fobik-həyəcan pozulması və depressiv epizod” diaqnozu qoyulur. Fobik-həyəcan pozulmalarının vacib növləri aqorafobiya ( yaxın adamların müşayiəti olmadan evini hər hansı bir yerə tərk etməkdən və ya təklikdə səyahət etməkdən qorxmaq), sosial fobiya (cəmiyyət qarşısında görünməkdən, çıxış etməkdən, kütlənin mümkün ola biləcək diqqətindən qaçmaq) və əlbəttə ki, çoxlu spesifik fobiyalardır. 2. Digər fobik pozulmalar Fobik-həyəcan pozulmalarından fərqi odur ki, qorxu konkret bir situasiyaya görə deyil. Qorxu var , amma bu ümumiyyətlədir, konkret faktora qarşı deyil. Belə ümumi qorxu kəskin və paroksizmal epizodlar ilə özünü göstərdikdə “Panik pozulma”, demək olar ki, daimi və artıb-azalan həyəcan ilə özünü göstərdikdə (“narahat adam”) – “Generalizə olunmuş həyəcan sindromu” adlanır. 3. Ağır stressə reaksiya və adaptasiyanın pozulması Bu pozulmalarda əsas xüsusiyyətlər təkcə simptomatika və onların gedişatı deyil, həm də bu simptomatikanın şəxs üçün güclü və ya davamlı, olduqca xoşagəlməz olan aşkar bir ya bir neçə stressogen faktorla bağlı olmasıdır. Belə faktorun olması həlledicidir. Lakin ona qarşı olan reaksiya adaptiv deyil və ifrat nəticələrə gətirib çıxarır. Qısa müddətli, maksimum 2-3 günə itən kritik stress reaksiyası və uzunmüddət qorxu-xatırlamalar verən PTSP-posttravmatik stress pozulması kimi uzun çəkən əzabverici xüsusi formalar ayırd edilir. “Posttravmatik” dedikdə orqanik yox, “psixoemosional zədədən sonra” başa düşülür. Rus məktəbinin ardıcılları qeyd edirlər ki, müxtəlif stressogen faktorlara (məsələn, valideynin vəfatı) qarşı reaksiya 2 ay davam edə bilər. Nevrotik reaksiyanın bundan artıq müddətə davam etməsini onlar xroniki vəziyyət, yəni “nevroz” kimi qiymətləndirirlər. 4. Obsessiv-kompulsiv pozulmalar Rus ədəbiyyatında ənənəvi “Obsessiv-kompulsiv nevroz” kimi qeyd olunur. Bu pozulmaların nəzərəçarpan xüsusiyyəti sayrışan, əl çəkməsi mümkün olmayan (“obsessiv”) fikirlərin və ya iradəsindən xəbərdar, amma könülsüz-məcburi (“kompulsiv”) mürəkkəb hərəkətlərin olmasıdır. Sayrışan fikirlər xəstə istəməsə də təkrar-təkrar stereotipik (elə bil ki, “replay” düyməsi basılmış) tərzdə onun beyninə gələn ideya, obraz və meyllərdir. Xəstə anlayır ki, bu fikirlərin əsası yoxdur, onlara müqavimət göstərməyə çalışır. Lakin hər dəfə uğursuzluğa düçar olduğu üçün məyus olur. Buan baxmayaraq xəstələr nə qədər iradəsinə tabe olmasa və ya iyrənc olsa da bu fikirləri öz fikirləri hesab edirlər. ƏKS TƏQDİRDƏ – biz psixi xəstəlik haqqında düşünməliyik. Kompulsiv-sayrışan hərəkətlər və yaxud rituallar xəstələrin təkrar-təkrar etdikləri mürəkkəb hərəkətlər – maneralardır. Əlbəttə bütün rituallar kompulsiv-sayrışan hərəkətlər deyil. Məsələn, futbolçu öz qol sevincini hansısa ritual-manera ilə qeyd edə bilər. Lakin bu halda məqsəd var – şəxs öz şadlığını onu sevənlərlə xüsusi tərzdə bölüşmək istəyir. Kompulsiv hərəkətlərdə - rituallarda isə şəxs heç bir həzz almır və ya heç bir faydalı məsələ həll olunmur, yaxud əldə edilmir. Bu hərəkətlər xəstə üçün nə isə çəkindiyi və ona ya digər şəxslərə xoşagəlməz olan hadisənin qarşısını almaq üçün iradi xəbərdar olduğu, amma könülsüz məcburi etdiyi aktlardır. Bu hadisənin gözləntisinə görə demək olar ki, həmişə həyəcan var. Lakin adətən, xəstə özü də bu hərəkətlərin mənasız və ya qeyri-effektiv olmasını anlayır və təkrar-təkrar bu hərəkətlərinin qarşısını almaq istəyir. Əgər xəstə kompulsiv hərəkətləri etməsə, zorla qarşısını alsa həyəcan xeyli çox ifadə olunmağa başlayır. 5. Dissosiativ - Konversion pozulmalar Ruslar bunu “İsterik nevroz” kimi qeyd edirlər. Konversion və ya dissosiativ pozulmalar zamanı xəstələrdə keçmiş hadisələr barədə yaddaşın (amneziyalar- yaddaş pozulmaları), özünü bir şəxs kimi tanıya bilmək qabiliyyəti, duyğularını hiss edə bilməsi və bədən hissələrini hərəkət edə bilmək qabiliyyəti arasında inteqrasiyasını tam, ya qismən itməsi qeyd olunur. Daha sadə dildə desək, xəstədə sinir sisteminin orqanik dəyişikliyi (insult, şiş və s.) olmadığı halda belə üzvi nevroloji xəstəliklərə xarakter simptom və əlamətlər – ifliclər, hissi pozulmalar, qıcolmalar və s. meydana çıxır. Yaxud başqa sözlə, nevroloqun çətin iş gününü bir qədər də çətinləşdirir. Bütün dissosiativ pozulmalar, xüsusilə əgər onlar xəstənin həyatında baş vermiş aşkar psixo-emosional zədə ilə bağlıdırsa bir neçə həftə və ya aydan sonra itməyə meyllidir. Müxtəlif ağrı sindromları ilə və vegetativ sinir sistemi ilə bağlı funksional pozulmalar rusların təlimindən fərqli olaraq XBT-da xüsusi qrupda – “Somatoform pozulmalar” qrupunda qeyd olunur. 6. Somatoform pozulmalar Somatoform pozulmaların əsas xüsusiyyəti odur ki, xəstə müxtəlif ağrılarla və daxili orqanların xəstəlikləri əlamətləri ilə müraciət edir və təkidlə müayinələrdən keçirlər. Lakin müayinə nəticələrinin neqativ və ya əhəmiyyətsiz dəyişikliklər olmasına baxmayaraq bununla razılaşmırlar və təkrar müxtəlif, o cümlədən invaziv müayinələr tələb edirlər və keçirlər. Əgər xəstə neqativ müayinələrə baxmayaraq özündə bir və ya hətta bir neçə ağır xəstəliyin olması (şiş, QİÇS və s.) barədə davamlı olaraq narahatdırsa, bu “ipoxondrik pozulma” sayılır. Lakin 2 mühüm məsələni qeyd etmək lazımdır: - şübhəli patologiya uyğun və keyfiyyətli müayinələrlə inkar edilməyibsə - “Somatoform pozulma” kimi qiymətləndirilməməlidir - hər halda, nəzərə almaq lazımdır ki, hər bir şəxs kimi “Somatoform pozulma” diaqnozu olan fərdin də yeni orqanik patologiyaya düçar olmaq ehtimalı var. 7. Digər nevrotik pozulmalar Bu qrupa “Nevrasteniya” və nadir “Depersonalizasiya-derealizasiya sindromu” aid edilmişdir. Nevrasteniyanı rus müəllifləri “qıcıqlandırıcı zəiflik” də adlandırırlar. Burada nəzərdə tutulur ki, xəstələrdə emosional oyanıqlıq artıb və tez də yorulurlar. Rus müəllifləri bu pozulma zamanı bir-birnə çox vaxt qarışan iki əsas tip ayırd edirlər. Hiperstenik tip – səbrsizlik, qıcıqlanma, diqqətsizlik, tez özündən çıxma, əzələ gərginliyi, zehni əməyə başladıqdan az sonra iş qabiliyyətinin davaml və üzücü enməsi ilə xarakterizə olunur. Astenik tip – apatiya, yüngül əqli və xüsusən fiziki gərginlikdən sonra davamlı və üzücü yorğunluqla xarakterizə olunur. Hər iki formada xəstənin əhvalı, iştahası və yuxusu pisdir, rahatlaşa bilmirlər və həm simpatikotoniya yönümlü, həm də parasimpatikotoniya yönümlü vegetativ distoniya əlamətləri qeyd oluna bilir. Nevrotik əlamətlər həmişə birincili-psixogendir? Xeyr, bir çox daxili orqan xəstəlikləri bəzən özünü göstərməzdən öncə və ya yanaşı olaraq praktik olaraq bütün növ nevrotik pozulmalara tamamilə oxşar simptom və əlamətlər verə bilir. Xüsusilə, orta yaş və daha yuxarı şəxslərdə ilk dəfə qeyd olunursa ikincili səbəbləri inkar etmək lazımdır. Belə ikincili nevrotik əlamətlər əsas alt səbəb olan xəstəlik uğurla müalicə olunmadan yaxşılaşa bilməz. Rus ədəbiyyatında belə hallar – “Nevrozabənzər vəziyyətlər” adlanır. Bir çox daxili xəstəliklərdə və orqanik nevroloji patologiyalar zamanı psevdonevrastenik sindrom, depressiya, həyəcan qeyd olunur. Bəzən panik pozulmalar kimi görünən halların da alt səbəbi orqanik patologiyalar ola bilir. Bütün bunlar həkim-nevroloqu vadar edir ki, diaqnostika zamanı mümkün daxili orqan xəstəliklərini də nəzərə alsın. “Nevroz” xəstələrinin diaqnostikası necə aparılır? Bütün xəstəliklərdə olduğu kimi burada da ilk növbədə müfəssəl anamnez toplanmalıdır. Ətraflı obyektiv-nevroloji müayinə aparılmalıdır. Laborator-instrumental müayinələri təyin etməzdən öncə aşağıdakı xüsusiyyətlər nəzərdən keçirilməlidir: - Problemə səbəb xəstənin qəbul etdiyi dərmanlar ola bilər. Belə ki, bəzi antipsixotiklərin, tritsiklik antidepressantların antixolinergik xüsusiyyətləri, amfetaminlər, metilksantinlər həyəcan törədə bilir. Sedativ-hipnotiklər də bəzən paradoksal əsəbilik və həyəcan törədə bilir. - Hipertireoidizm davamlı əsəbilik və həyəcan, qorxu törədə bilir. Hipoqlisemiya da epizodik həyəcan verə bilir. - Bəzən ürək aritmiyaları əsəbilik və həyəcanla müşayiət olunur. Maraqlıdır ki, mitral qapaq prolapsı olanlarda panik pozulmalar çox olur. - Nadir hallarda rast gəlinən feoxromasitoma ifrat simpatikotoniya ilə xarakterizə olunan panik pozulma verə bilir. - Xüsusiə dəmir-defisitli anemiya psevdonevrastenik sindrom əlamətləri verə bilir. - Həyəcan və qorxu bəzən kəskin intermittent porfiriya, insulinoma, karsinoid sindrom, gicgah payı epilepsiyasına görə də olur. Bunları nəzərə alaraq ilk həkim baxışı zamanı xəstəyə qanda formalı elementlərin tam müayinəsi, qlükoza və tireoid panel daxil olmaqla biokimyəvi müayinəsi, EKQ və s. təyin oluna bilər. Müalicə necə olmalıdır? Xəstələrin müalicəsi kompleks tədbirlərlə aparılmalıdır. İkincili və yanaşı xəstəliklərin olması nəzərə alınmalıdır. Əgər mümkündürsə psixo-travmatik faktor aşkar edilərək kənar olunmaldır. İdeal şəraitdə davamlı medikamentoz müalicə və qeyri-medikamentoz tədbirlər – psixoterapiya növləri, balneoterapiya, hidroproseduralar kimi fizioterapiya növləri, hipnoterapiya, fitoterapiya, akupunktura kimi müalicə növləri kombinə olunmalıdır. Yekun Nevrotik pozulmalar və onların növləri barədə yekunlaşdıraraq onu qeyd edək ki, bir şəxsdə çox vaxt bir yox, bir neçə növ nevrotik pozulma simptomu və əlamətləri, həmçinin psixi sferanın digər pozulması əlamətləri, vegetativ sinir sisteminin bütün bunlara reaksiyaları qeyd oluna bilər. Eləcə də yanaşı aidiyyəti olan və ya olmayan somatik patologiyanın da qeyd olunması mümkündür. Uğurlu müalicə məqsədilə bütün bu amillər nəzərə alınmalıdır. © Materiallardan istifadə edərkən hiperlinklə istinad olunmalıdır.
Published: 18.11.2017
Zədələnmiş və itirilmiş dişlərin bərpası
Author: Stomatoloq Əsəd Rəhmanov, Əlaqə:055 410-84-94
İnsanlar zədəli və itirilmiş diş problemi ilə üzləşərkən bu problemin məhz hansı yolla həll edilə bilməsi sualı qarşısında qalırlar. Konkret halda hansı variantın daha optimal olması onlar üçün qaranlıq qalır. Bu məqalə belə məsələlərdə insanlara bələdçi ola bilər. Dişlərlə bağlı bir sıra problemləri nəzərdən keçirək. Tez-tez rast gəlinən hal kimi dişin səthində yaranan kariyes və ya qeyri-kariyes mənşəli boşluğu misal göstərmək olar. Əgər dişdə yaranmış boşluq böyük deyilsə, bu boşluğa plomb qoyulur. Diş plombu nədir? Diş plombu – dişin səthində yaranan boşluğu doldurmaq üçün işlədilən materialdır. Tərkibindən asılı olaraq metal, sement, kompozit və s. plomblar ayırd edilir. Bərkimə xüsusiyyətinə görə kimyəvi bərkiyən, işıq şüasının təsirindən bərkiyən, ağız temperaturunda öz-özünə bərkiyən plomblar mövcuddur. Xidmət müddətinə görə müvəqqəti və daimi plomblar vardır. Plombdan təkcə dişin səthindəki boşluğu doldurmaq üçün istifadə edilmir. Həmçinin, dişlərin rəngi və forması insanı qane etməyən zaman plomb vasitəsilə dişlərin estetik restavrasiyası həyata keçirilir. Əgər dişdə yaranmış boşluq böyükdürsə, bu problemi həm plomb, həm taxma, həm də qapaq vasitəsilə aradan qaldırmaq olar. Hər üç variantı nəzərdən keçirək: 1. Dişdə yaranmış böyük boşluq plomblandığı təqdirdə bərk qidalar çeynəyən zaman plomb dişdə qalsa belə, təzyiq nəticəsində dişin divarı sına bilər. Dişin divarı plomb materialının həcmcə kiçilməsi səbəbindən də sına bilir. Hər bir material maye və ya plastik haldan bərk hala keçən zaman həcmcə kiçilir. Plomb materialı bərkiyən zaman da belə bir proses baş verir. Dişdəki boşluğun divarlarına yapışan və həcmcə kiçilən plomb materialı nəticədə boşluğun divarlarını özünə doğru çəkir. Əgər divar nazikdirsə, bu zaman onun səthində çatlar yaranır və bir müddətdən sonra divarın sınmasına gətirib çıxarır. Məhz bu səbəbdən dişin səthində yaranan böyük boşluqları plombla bərpa etmək məsləhət görülmür. 2. Belə halda taxmanın nə olduğunu araşdıraq. Taxma nədir? Taxma – dişin səthində yaranan kariyes və ya qeyri-kariyes mənşəli boşluğu dolduraraq dişin anatomik formasını bərpa edən mikroprotezdir. Başqa sözlə desək, plombun dişdən kənarda daha möhkəm materiallardan yaradılan variantıdır. Tərkibinə görə metal, plastik kütlə, zirkon və keramik taxmalar ayırd edilir. Hal-hazırda müasir texnologiyalar son dərəcə estetik və möhkəm taxmaların düzəldilməsinə imkan verir. Taxmanı hazırlamaq üçün boşluğun divarları xüsusi tələblərə uyğun yonulub hazırlanır və bu boşluqdan ölçü götürülərək laboratoriyaya göndərilir. Taxma laboratoriya şəraitində xüsusi üsullarla hazırlanır. Hazırlanmış taxma dişin üzərində yoxlanılaraq xüsusi sement vasitəsilə fiksasiya edilir. 3. Əgər hər hansı səbəbdən taxmanın hazırlanması münasib deyilsə, dişlər müvafiq müalicədən sonra qapaqla örtülür. Qapaq nədir? Qapaq – dişin tac hissəsini örtən ortopedik konstruksiyadır. Dişin səthindəki boşluğu taxma ilə bərpa etmək münasib olmadıqda, dişin formasını, yerləşməsini, rəngini dəyişmək lazım gəldikdə, habelə olmayan dişi körpü ilə bərpa etdikdə qapaq hazırlana bilər. Qapaq – diş protezlənməsinin daha etibarlı variantı olub, hətta üzərinə böyük təzyiq düşdükdə belə dişi qoruya bilir. Tərkibinə görə metal, plastik kütlə, metal əsaslı plastik kütlə, metal əsaslı keramik, zirkon və tam keramik qapaqlar ayırd edilir. Qapağı hazırlamaq üçün diş müvafiq qaydada yonulur, yuxarı və aşağı diş cərgələrindən ölçü alınaraq laboratoriyaya göndərilir. Laboratoriyada hazırlanmış qapaq klinikada dişin üzərində yoxlanılır və sonda xüsusi sementlə dişin üzərinə fiksasiya edilir. Üzərinə qapaq düzəldilən diş hər tərəfdən müəyyən qədər yonulduğu üçün bəzən insanlar, xüsusilə, ön dişlərin yonularaq qapaqla örtülməsini istəmir, amma eyni zamanda estetik cəhətdən gözəl dişlərə sahib olmağı arzulayırlar. Belə hallarda ön dişlərin yalnız görünən tərəfini çox az yonmaqla vinir hazırlamaq olar. Vinir nədir? Vinir – dişləri yalnız görünən tərəfdən örtən mikroprotezdir. Hal-hazırda müasir texnoloji üsullarla hazırlanan keramik vinirlər yüksək estetikliyi ilə fərqlənərək insana gözəl təbəssüm bəxş edir. Ön dişlərin rəngi arzu olunmayan səviyyədə olduqda və bu zaman bəyazlatma istənilən nəticəni vermədiyi halda da dişlərin üzərinə vinir hazırlana bilər. Vinir hazırlanarkən əvvəlcə onun rəngi təyin edilir. Sonra isə diş yalnız görünən tərəfdən azacıq yonulur. Dişlərin formasından və yerləşməsindən asılı olaraq bir sıra hallarda onlar yonulmayaraq cüzi cilalanırlar. Yonulma prosesindən sonra yuxarı və aşağı diş cərgələrindən ölçü alınaraq laboratoriyaya göndərilir. Laboratoriyada hazırlanan vinir klinikada yoxlanaraq xüsusi sement vasitəsilə dişə fiksasiya edilir. Bəzən bir sıra səbəblərdən ağız boşluğunda bir və ya bir neçə dişin laxlaması baş verir. Lakin heç kim laxlayan dişini itirmək istəmir. Bəs bu zaman nə etməli? Belə hallarda dişlər şinalanırlar. Dişlərin şinalanması nədir? Dişlərin şinalanması – diş cərgəsində laxlayan bir və ya bir neçə dişin bir-birinə və laxalamayan qonşu dişlərə bərkidilməsi üsuludur. Dişlər şinalanarkən laxlayan və onlarla qonşu laxlamayan dişlərin ağız boşluğuna baxan səthində dərin olmayan şırımlar açılır, oraya xüsusi məftil yerləşdirilərək üzəri işıqla bərkiyən plomb materialı ilə örtülür. Nəticədə, laxlayan dişlər qonşuluqda yerləşən laxlamayan dişlərlə vahid blok halında birləşir və onların laxalaması dayanır. Bəs əgər dişi qorumaq mümkün olmayıbsa və diş çəkilibsə, diş cərgəsində yaranan boşluğu necə bərpa etməli? Bu zaman yaranmış problemi bir neçə yolla həll etmək olar: - çıxmayan körpüvari protezlərin hazırlanması - implantasiya - çıxan protezlərin hazırlanması. Körpüvari protez nədir? Körpüvari protez – iki qapaqdan və onların arasında olan süni dişdən ibarət konstruksiyadır. Kliniki şəraitdən asılı olaraq qapaqların və süni dişlərin sayı daha çox ola bilər. Tərkibinə görə metal, metal əsaslı plastik kütlə, metal əsaslı keramik, zirkon körpüvari protezlər mövcuddur. Hazırlanarkən körpüyə dayaq olacaq dişlər müvafiq qaydada yonulur, yuxarı və aşağı diş cərgələrindən ölçü alınır. Laboratoriyada bu ölçülərə müvafiq körpüvari protez hazırlanaraq klinikada yoxlanılır və dayaq dişlərinin üzərinə xüsusi sementlə fiksasiya edilir. Dişlər yonulduqdan sonra insanlar yonulmuş dişlərlə cəmiyyət arasına çıxmağa utanırlar. İnsanlarda belə kompleks yaranmasın deyə, habelə yonulmuş dişləri qorumaq məqsədilə müvəqqəti qapaqlar hazırlanır. Müvəqqəti qapaq nədir? Müvəqqəti qapaq – daimi qapaq hazırlanan müddətdə yonulmuş dişi qorumaq məqsədilə plastik kütlədən hazırlanmış qapaqdır. Bu qapaq qısa müddətdə hazırlanır və müvəqqəti sementlə yonulmuş dişin üzərinə fiksasiya edilir. Bir sıra hallarda insanlar diş cərgəsindəki boşluğun süni dişlərlə bərpa olunmasını istəyirlər, lakin boşluğun ətrafındakı sağlam dişlərin yonularaq qapaq altına salınmasını istəmirlər. Belə hallarda diş olmayan nahiyyədə implantat yerləşdirilərək bu implantatın üzərində süni diş düzəldilir. İmplantat nədir? İmplantat – çənə sümüyünün içərisinə yerləşdirilmiş süni diş köküdür. İmplantat çənə sümüyünə yerləşdiriləndən bir müddət sonra sümüyə bitişir. İmplantat sümüyə bitişəndən sonra onun üzərində süni diş düzəldilir. Lakin çənəyə implantat yerləşdirilməsi cərrahi əməliyyat olduğundan belə əməliyyat hər bir insan üçün münasib olmur. Bu məsələdə sağlamlıq vəziyyəti, ağız boşluğuna gigiyenik qulluğun səviyyəsi, zaman və maddi vəziyyət amilləri də öz sözünü deyir. Bəs implantasiya hər hansı bir səbəbdən insan üçün münasib olmasa nə etməli? Belə halda çənədə çatmayan dişlər çıxan protez ilə bərpa olunur. Çıxan protez nədir? Çıxan diş protezi – çənədə çatmayan dişlərin yerini bərpa edərək lazım olduğu halda çıxarıla bilən diş konstruksiyasıdır. Belə konstruksiyalara çıxan lövhəli protezlər, bügel protezləri, implantat vasitəsilə fiksasiya olunan çıxan protezlər aiddir. Bu protezlərdən məhz hansının hazırlanması kliniki şəraitdən, pasientin istəyindən, yaşından və bir sıra başqa amillərdən asılıdır. Beləliklə, dişlərin istər kariyes və qeyri-kariyes mənşəli zədələnmələri, istərsə də onların itirilməsi zamanı ruhdan düşmək lazım deyil. Hər bir problemin özünəməxsus həlli yolu vardır. Bu problemlərin həlli yolları haqqında qısa da olsa məlumatınızın olması həkim-stomatoloqun müvafiq təkliflərini daha aydın başa düşərək seçim etməyinizdə sizə yardımçı olacaqdır. © Materiallardan istifadə edərkən hiperlinklə istinad olunmalıdır. https://hekimtap.az
Published: 16.11.2017
Epilepsiya – maraq kəsb edə biləcək suallar və cavablar
Author: Sevinc Salamova
1. Epilepsiya və qıcolma tutması eyni anlayışdır? Xeyr, eyni deyil. Qıcolma tutması baş beyin qabığı neyronlarının anormal ifrat, paroksizmal və sinxronlaşmış impulsasiyası nəticəsində hissi, hərəki, davranış pozulması və/və ya EEQ müayinəsində müvafiq dəyişikliyin qeyd olunmasıdır. Əhalinin hardasa 2-4%-də həyatında yalnız 1 dəfə müxtəlif xarici provokativ səbəblərdən qıcolma tutması qeyd oluna bilər. Xarici provokativ səbəblər dedikdə intoksikasiyalar, travmalar, istivurma, yuxusuzluq və s. nəzərdə tutulur. Amma epilepsiya təkrarlanan və xarici səbəblərdən provokasiya olunmadan qıcolma tutmaları ilə xarakterizə olunur. BİR provokasiya olunmuş qıcolma ola bilsin ki, Epilepsiya xəstəliyi demək deyil. Daha rəsmi danışsaq, epilepsiya diaqnozu aşağıdakı 3 haldan biri ya bir neçəsi qeyd olunduqda təyin olunur: - bir-birindən azı 24 saat fərqi ilə qeyd olunan provokasiya olunmamış və ya reflektor qıcolma tutmaları. Qeyd: reflektor qıcolma tutmaları normada qıcolma tutması yaratmayan səs, işıq, isti su və s. kimi adi qıcıqlardan meydana çıxan tutmalardır. bir provokasiya olunmamış qıcolma tutması və ya reflektor qıcolma tutması sonrakı - qıcolma tutmalarının yüksək ehtimalı fonunda olduqda - müəyyən xüsusi epileptik sindrom təyin olunduqda Lakin təbii ki, bütün provokativ faktorlar epileptik xəstələrdə daha da güclü təsiredici qüvvəyə malikdir və onlardan qaçılmalıdır. Bundan başqa, diqqət etdinizsə, nevrologiyada “qıcolma” dedikdə yalnız əzələlərin qeyri-iradi təqəllüsü nəzərdə tutulmur. Epileptik sindrom nədir? Epileptik sindrom qıcolma tutmalarının davamlı olaraq birgə, eyni tipdə qeyd olunan simptom və əlamətlərinin məcmusudur. Epileptik sindrom genetik səbəblərdən, qazanılmış struktur və ya metabolik dəyişikliklər səbəbindən, alt səbəblərin olması güman olunan amma hazırki müayinə metodları ilə aşkar oluna bilməyən səbəblərdən (kriptogen) və ümumiyyətlə naməlum səbəblərdən (idiopatik) baş verə bilər. Epileptik sindromu aydın xarakterizə etmək mümkündür. Epileptik sindromlar baş beyin qabığının bir hissəsində olan fokal qıcolma tutmaları ilə də (məsələn, gicgah epilepsiyası sindromu), baş beyin qabığı üzrə generalizə olunmuş qıcolma tutması (uşaqlıq dövrü absans epilepsiyası) kimi də özünü göstərə bilər. Epileptik sindromlar üzrə təsnifatı bilmək əslində faydalıdır - buna əsasən müalicə proqnozu barəsində fikir yürütmək mümkündür. Fokal və generalizə olunmuş qıcolma tutması nə deməkdir? Epilepsiyanın rəsmi təsnifatı bir qədər mürəkkəb olduğu üçün bu məqalədə sadə kliniki fərqlərə baxaq. Çoxsaylı növ qıcolma tutmalarını iki böyük kateqoriyaya bölmək olar: fokal qıcolmalar və generalizə-olunmuş qıcolmalar. Fokal qıcolmalar Bu zaman baş beyin qabığının yalnız bir hissəsində, bəzən isə subkortikal sahələrdə olan neyronlar ifrat impulsasiya edir. Bu hissəvi impulsasiya özünü həm kliniki simptom və əlamətlərdə, həm də Elektro-Ensefaloqrafik (EEQ) müayinədə göstərir. Fokal qıcolmalar özləri üç əsas qrupa ayrılır: 1. Sadə fokal qıcolmalar - bu zaman huş pozulmayıb. Lokal prosesin baş beyin qabığının hansı hissəsində yerləşməsindən asılı olaraq hissi və ya hərəki fenomenlər qeyd olunur. - əgər qolda, əldə, üzdə və ya ayaqda qeyri-iradı anormal hərəkətlər, əzələ təqəllüsləri qeyd olunursa, bu sadə motor fokal qıcolmadır. - əgər üzdə və ya ətraflarda somatosensor pozulmalarla – paresteziyalarla və ya xüsusi hiss orqanlarından gələn hisslərlə özünü göstərirsə, bu sadə hiss qıcolma tumalarıdır. - “Cekson marşı” tipli qıcolmalarda əvvəlcə bədənin bir hissəsində başlanan qıcolmalar digər bir hissəyə keçir. Məsələn, tutma davam etdikcə barmaqlarda başlayan qıcolma ələ, bütöv qola və üzə keçir. Bu fenomenlər xəstənin iradəsi olmadan baş versə də xəstə huşunda olduğu üçün onlardan tamamilə xəbərdardır və həkimə ətraflı təsvir edə bilir. 2. Mürəkkəb fokal qıcolma tutmaları-bu zaman huş pozulub. Xəstənin bu hallar zamanı huşu pozulduğu üçün nə baş verdiyini xatırlamır və bu zaman dili ilə dodaqlarını yalamaq, ağzını marçıldatmaq, vurnuxmaq kimi şüurdan asılı olmayan hərəkətlər baş verə bilər. Buna görə də xəstənin bu halına şahid olan şəxsin təsviri kliniki diaqnozda mühüm rol oynayır. 3. İkincili generalizə olunmuş “konvulsiv” qıcolmalar “Konvulsiya” dedikdə skelet əzələlərinin qeyri-iradi yayılmış təqəllüsü nəzərdə tutulur. Fokal ikincili generalizəolunmuş konvulsiv qıcolmalar o deməkdir ki, proses fokal olsa da kliniki əlamətlər əzələlərin yayılmış təqəllüsləridir. Fokal prosesi tapmaq bəzən çətin olur. Generalizə olunmuş qıcolmalar Bu zamanı tutmanın lap əvvəlindən baş beyin qabığında yayılmış impulsasiya gedir. Bu fenomen özünü kliniki əlamətlərdə və EEQ müayinəsində göstərir. Bunların da 3 böyük tipi ayırd edilir. 1. Huşun pozulması olmadan generalizə qıcolma tutmaları Sadə fokal qıcolmalar kimi burada da xəstədə huş aydındır və tutmanı ətraflı təsvir edir. Belə tutmalara misal bəzi mioklonik epilepsiya növləri aiddir. Bu zaman gah bu, gah o biri əzələ qruplarında sürətliliyinə görə ildırıma bənzədilən cəld təqəllüslər qeyd olunur. 2. Huşun pozulması ilə gedən qıcolma tutmaları Buraya məşhur absanslar aid edilir. Absans – “orda olmamaq” mənasını verir. Köhnə ədəbiyyatda fransız nevroloqlarının təbirincə “petit mal” – “kiçik xəstəlik” adlanıb. Bu sindrom zamanı xəstənin huşu qısa müddətə pozulur və bəzən çox qısa müddətə qeyri-iaradi hərəkətlər də qeyd oluna bilər. Tipik olaraq xəstə uşaq qəfil duruxur və gözlərini məchulluğa zilləyir. Bir neçə saniyədən sonra isə heç nə olmamış kimi məşğuliyyətinə davam edir. 3. Birincili konvulsiv qıcolmalar Buraya Generalizə olunmuş Tonik Klonik Qıcolmalar və digər konvulsiv qıcolmalar aiddir. Fransızların təbirincə bu tip Epilepsiya “Grand mal” (“böyük xəstəlik”) adlanırdı. Müşahidə edənlər, xüsusilə hazırlıqsız şəxslər üçün bu dəhşətli bir mənzərədir. Xəstədə tutma qəfil baş verir. Huş itir, gözləri bərəlir-bəbəkləri genəlir və xəstə yıxılır. Qırtlaq əzələlərinin təqəllüsündən qeyri-iradi qışqırıq qeyd oluna bilər. Əvvəlcə skelet əzələlərinin möhkəm gərilməsi – tonusunun maksimuma qədər artması baş verir, dişləri bir-birinə kilidlənir, artmış tüpürcək ifrazına görə və ağız-udlaqda əzələ təqəllüsünə görə ağzı köpüklənir. Bu zaman qeyri-iradi dil dişləməsi olsa ağızdan qanl köpük gələ bilər. Xəstənin üzü göyərir. Daha sonra isə əzələ qruplarında qüvvətli və bir-birini əvəz edən təqəllüslər – kloniki qıcolmalar baş verir. Qeyri-iradı sidik, qaz, nəcis ifrazı qeyd olunur. Qıcolma təqəllüsləri bir-iki dəqdiqədən sonra azalır və itir. Qıcolmadan sonra xəstə yuxuya gedir. Yarım saatdan- bir neçə saata qədər müddətdən sonra əzgin halda ayılır və qıcolma zamanı nə baş verdiyin xatrılamır. Qıcolmanın ümumi davam müddəti adətən üç dəqiqə sürsə də, mənzərə o qədər dəhşətli görünür ki, şahid olanlar qat-qat uzun müddət keçdiyini hesab edirlər. Şahid şəxslər yalnız saata baxdıqda əmin olurlar ki, əslində az müddət keçib. Qeyd etmək lazımdır ki, fokal ikincili generalizə olunmuş qıcolmalar tamamilə eyni kliniki mənzərə verə bilir. Ona görə də instrumental müayinələrlə bunlar bir-birindən fərqləndirilməlidir. Ümumiyyətlə isə epilepsiyanın təsnifatı xəstəliyin xüsusiyyətlərinə görə çətindir. Ona görə də təəccüblü deyil ki, bu təsnifat tez-tez dəyişdirilir. Digər tərəfdən isə epilepsiyanın təsnifatı sadəcə nəzəri məşğələ deyil. Müalicə üçün dərman preparatları seşilməsində mühüm rol oynayır. 2017-ci ildə İLAE (The İnternational League Against Epilepsy - Epilepsiya Əleyhinə Beynəlxalq Liqa) epilepsiyanın növbəti təsnifatını təklif etmişdir. Orada kliniki diaqnostika 3 pilləli nəzərdə tutulur. Aşağıdakı cədvəldə 2017-ci il üçün İLAE epilepsiya növlərinin yeni təsnifatının sadələşdirilmiş şərti praktiki təsviri verilir: Huş pozulmayıb Huş pozulub “Konvulsiyalar” –İLAE istifadə etmir Fokal (unifokal, multifokal və yarımkürəvi) Sadə fokal qıcolmalar -motor -hissi Mürəkkəb fokal qıcolmalar İkincili generalizə olunmuş tutmalar Generalizə olunmuş (başlanğıcdan) Mioklonik (bəzi tiplər) Absanslar Generalizə olunmuş Tonik-Klonik Qıcolmalar və digər konvulsiv növlər Naməlum lokalizasiyalı qıcolmalar Məsələn, Dravet sindromu, Lennoks-Gasto sindromu Epilepsiya nə dərəcədə yayılıb? Epilepsiya çox yayılmış nevroloji patologiyalar sırasına aiddir. Dünya əhalisinin hardasa 0,5-1%-i Epilepsiya xəstəsidir. Müqayisə üşün deyək ki, Parkinson xəstəliyi üçün bu göstərici təxminən 0,18%-dir. Epilepsiyanın səbəbi nədir? Xəstə və qohumları Epilepsiyaya səbəb kimi adətən kəllədaxili şişdən qorxurlar. Statistikaya əsasən isə ümumiyyətlə təxminən 70 % hallarda səbəb naməlumdur və ya güman ki hansısa bir genetik komponentlidir.. Digər hallarda isə simptom verən alt səbəblər aşkar olunur. Bunlara ən çox doğuş travmaları, Kəllə-Beyin Travmaları, infeksion xəstəliklər - o cümlədən, genetik xəstəliklər, insult və şişləri göstərmək olar. Tipinə görə ən çox – 46% hallarda mürəkkəb fokal qıcolmalar rast gəlinir. İkinci yerdə isə 23 % göstərici ilə Generalizə olunmuş Tonik-Klonik Qıcolmalardır. Epilepsiyanın bütün dünyada yaş üzrə iki pik dövrü var – körpəlikdə və yaşlı şəxslərdə. Yalnız İtaliyadan başqa. Orada bir pik dövrü var – körpəlikdə. Bunun səbəbini izah etmək çətindir. Yarızarafat-yarıgerçək: bəlkə italyan mətbəxinin təsirindəndir? Digər məlumatlar isə belədir: - 15 yaşdan aşağı şəxslərdə 65% hallarda səbəblər idiopatik və kriptogendir. - 65%-dən yuxarı şəxslərdə səbəblər 49% hallarda idiopatik və kriptogen, 32,5% hallarda baş beyin qan dövranı pozulmaları – insultlar və onların nəticələri, 11,5% hallarda isə baş beynin degenerativ xəstəlikləridir. Yalnız 16-34 yaşlarda bir nömrəli səbəb travmalar və ikinci yerdə kəllədaxili şişlər durur. 35-64 yaşlarda isə əsas səbəblər insultlar və ikinci yerdə kəllədaxili şişlərdir. Lakin qeyd olunduğu kimi 15-64 yaşlarda Epilepsiyanın başlanması az rast gəlinir. Epilepsiyalı xəstələrin diaqnostikasında müsahibə və sorğu-sualın nəsə rolu var? Ola bilsin ki, bu qəribə səslənsin. Amma dünyanın bütün aparıcı epileptoloqları razılşırlar ki, bu qədər çox sayda və yeni laborator-instrumental müayinə metodlarının olmasına baxmayaraq 100 il bundan əvvəl olduğu kimi indi də epilepsiyanın diaqnostikasında həlledici əhəmiyyəti xəstənin, onunla birgə yaşayan qohumlarının və qıcolma tutmaları şahidlərinin müsahibəsi – anamnez toplanması daşıyır. Anamnez topladıqda ən vacib məqam isə qıcolma tutmasının anbaan təsvir olunmasıdır. Bundan başqa həkim-nevroloq fikir verir: - Qıcolma tutmalarının başlanma yaşına. Birincili generalizəolunmuş 3 yaşdan aşağı və 20 yaşdan yuxarı şəxslərdə nadirdir. - Nevroloji zədələr barədə məlumatlara. Buraya travmatik doğuş, ümumiyyətlə, perinatal dövrdə əhəmiyyət kəsb edən hallar, müxtəlif KBT, insult, Mərkəzi Sinir Sistemi İnfeksiyaları, illeqal vasitələrin istifadəsi haqqında məlumatlar aiddir. - Ailədə qıcolma tutmaları ilə digər şəxslərin olmasına. - Presipitant və ya provokativ fkatorlara. Bunlara yuxusuzluq, qıcolma meylliyini artıran dərmanlar və qadağan olunmuş maddələr, alkohol, TV ekranı, sayrışan işıqlar, emosional gərginlik aiddir. - Xəstənin sterotipik olaraq tutmadan öncə nə hiss etməsinə. Aura varsa, bu fokal başlanğıclı tutma deməkdir. - Tutma zamanı xəstənin ətrafdakılara cavab verməsi-ünsüyyətinin mümkün olub-olmamasına. Məqsəd tutma zamanı huşun pozulub-pozulmamasını müəyyənləşdirməkdir. - Tutma zamanı əlavə əlamətlərin olmasına. Ağız suyunun axması-köpüklənmə, üzün göyərməsi, dilini dişləmə, qeyri-iradi sidik və nəcis ifrazı qeyri-epileptik, “funksional” tutmalardan çox orqanik qıcolmalara işarə edir. Amma istənilən nevroloq deyər ki, bunları bir-birindən fərqləndirmək asan deyil. - Tutma zamanı nevroloji xüsusiyyətlərə. Bu xüsusiyyətlər fokal prosesin yerini deyə bilər: motor fenomenlər– alın payı, görmə hallüsinasiyaları - ənsə ya gicgah payı, görmə/eşitmə/dad/iy hallüsinasiyaları isə sırf gicgah payı başlanğıclı fokal tutmalara aiddir. - Davam müddətinə Tutma (“iktus”) adətən qısadır – saniyələr və dəqiqələr sürür. Tutma sonrası (“post-iktal”) dövr isə uzun ola bilər. - Postiktal nevroloji fenomenlərə Ətraflarda ağrılar, dildə yaralar, başağrıları, yuxuculluq, Todd iflici (qıcolmadan sonra hemiparez- fokal prosesə işarə) Epilepsiya diaqnozu qoymaq üçün bir EEQ bəs edir? Əslində bu maraqlı sualdır. Tədqiqatlara əsasən kliniki diaqnozu “Epilepsiya” olan şəxslərdə tutmalararası dövrdə aparılan bir EEQ müayinəsi 29-69% hallarda epilepsiya formalı dəyişiklik aşkar edə bilər. Təkrar EEQ-lər maksimum 92%-ə qədər belə dəyişiklikləri aşkar edə bilir. Amma 4 EEQ-dən artıq müayinə sayı daha diaqnostik effektivliyi artırmır. Lakin video-EEQ monitorinq diaqnostik informativliyi artıra bilər. Obyektiv və nevroloji müayinədə nəyə baxılır? - Nəbzin sayı və xüsusən ritmi - Arterial təzyiq və ürəyin auskultasiyası - İstisnasız olaraq tam nevroloji müayinə aparılmalıdır. Bu zaman başa, dəriyə diqqət verib həmçinin, arterio-venoz malformasiyalara da fikri yönəltmək lazımdır. Karotid, orbital, kranial, spinal küylərə görə auskultasiya etmək lazımdır. - Dəridə neyrokutaneos xəstəliklərin - neyrofibromatoz, tuberoz skleroz və Sturc-Veber sindromunun əlamətlərinə diqqət vermək lazımdır. - Absans şübhəsi olduqda – hiperventilyasiya sınağı aparılır. - Dırnaqların, ətrafların ölçüsündə birtərəfli asimmetriya olub-olmamasına. Belə trofiki dəyişikliklər baş beynin əks yarımkürəsində prosesin uzunmüddətli olduğunu göstərir. Hansı laborator-instrumental müayinələr aparılır? Aşağıda ilk provokasiya olunmamış qıcolmalar olan şəxsdə aparlması tövsiyyə olunan standart müayinələr sadalanır: - Qanın müayinəsi: formalı cisimciklərin tam müayinəsi, qlükoza, natrium, kalsium, maqnezium, kreatinin, sidik cövhəri, qaraciyər funksional sınaqları. Əlavə olaraq prolaktinin təyini - GTKQ differensasiyası üçün - DQO rentgen müayinəsi və EKQ - EEQ - Təxirəsalınmaz hallarda KT, digər hallarda isə MRT müayinəsi. Lakin bu müayinələr dəqiq birincili generalizə olunmuş epilepsiyalar zamanı (məsələn, kliniki və EEQ ilə təsdiq olunmuş absanslar) istfadə olunmur. - İnfeksiya şübhəsi olduqda KT ya MRT-dən sonra LP və likvorun müayinəsi. Müayinələrin həcminin azaldıb-artırmaq məsələsini şəraitdən asılı olaraq həkim-nevroloq dəyişdirə bilər. Əsasında genetik meyllik olması güman edilən ən çox yayılmış epileptik sindromlar hansılardır? a) Febril qıcolmalar – bu tonik-klonik qıcolmalar tipik hallarda 6 ay və 5 yaş arasında olan uşaqlarda hər hansı bir səbəbdən temperatur 38 C-dən yuxarı qalxdıqda qeyd olunur b) Mərkəzi-gicgah spayklarla olan uşaq xoşxassəli epilepsiya və ya 2017-ci ilin təsnifatında hazırki adı “mərkəzi-temporal spayklarla özü keçib-gedən epilepsiya” c) Uşaqlıq dövrünün absans epilepsiyası d) Mioklonik epilepsiya İlk üç sindrom spontan sağalıb getmə ilə xarakterizə olunur. Yuvenil mioklonik epilepsiya isə çox vaxt həyatıboyu davam edir. Amma hər halda medikamntoz müalicəyə tabe olur. Qıcolma zamanı il tibbi yardım nədən ibarətdir? Bütün növ qıcolma tutmalarından ilk yardım tələb edəni Generalizə Tonik-Klonik Qıcolmalardır: - Ən əvvəl xəstəni ehmalca təhlükəsiz , zədə alması mümkün olmayan bir yerdə uzatmaq lazımdır. - Başının altına nəsə yumşaq material qoyularaq sol çiyni üstə döndərilməlidir. Bu vəziyyət nəfəsalmanı yaxşılaşdırır. Böyrü vəziyytdə başı bir qədər aşağı çevirərək ağız suyunun rahat kənar olunmasına nail olunur. - Arxası üstə uzadaraq xəstənin kilidlənmiş ağzını metal qaşıqla və ya nə iləsə açmağa cəhd etməyin. Bu halda siz ona yardım etmirsiz, ən yaxşı halda xəstəyə əlavə və lüzumsuz zədə yetirirsiz. Ən pis halda isə ağız suyunun ağciyərlərə düşməsinə səbəb olaraq təhlükəli aspirasion pnevmoniyaya şərait yaradırsız! Siz yardım etsəniz də, etməsəniz də əksər vaxtlarda 3-4 dəqiqəyə qıcolma bitəcək. Elə isə qoy yardım həqiqətən fayda versin, zərər yox. Epileptik tutma heç vaxt qorxulu deyil? Təssüf ki, nisbətən nadir hallarda da olsa, qorxuludur. Bu təhlükəli hal 5 dəqiqədən artıq davam edən qıcolma tutması, və ya xəstə huşuna gəlmədən dalbadal qıcolma tumalarıdıır. Belə hallar Epileptik Status adlanır və həkimlər tərəfindən ən təxirəsalınmaz və kompleks tibbi yardımı tələb edir. Epilepsiyanın müalicəsi? 80-85 % hallarda dərman vasitələri ilə Epilepsiyanı kontrol altına almaq mümkündür. Əksər hallarda monoterapiya – yəni 1 dərmanla və ya iki dərmanla effekt almaq mümkün olur. Müalicənin uğurlu alınması üçün yaxşı diaqnostika mühüm şərtdir. Refrakter hallar üçün ketogenik diet, cərrahi müalicə, azan sinirin stimulyasiyası, digər neyrostimulyasiya metodları var. Epilepsiyalı xəstələrin həyat rejimi necə olmalıdır? - Onlar özlərini nə fiziki, nə də zehni cəhətdən ifrat yükləməməlidirlər. - Lakin xəstələr kifayət qədər aktiv olmalıdırlar – səhər gimnastikası, yüngül aerobika hətta xeyirlidir. Uzun müddət ərzində televizora baxmaq kimi passiv və yorucu vəziyyətlərdən qaçılmalıdır. Sayrışan işıq siqnalları və ekran təsvirlərindən uzaq olmaq məqsədəuyğundur. - Təhlükəli fəaliyyətdən və şəraitlərdən uzaq olmalıdırlar və yaxud qabaqlayıcı tədbirlər görməlidirlər. Məsələn, hündür dağlara səyahət beyin hüceyrələrinin hipoksiyasına gətirib çıxardığı üçün qadağan olunmalıdır. Çünki belə hipoksiya qıcolma tutması riskini artırır. Əgər uşaq velosiped sürürsə şlem və digər qoruyucu geyim elementinin olması mütləqdir. Basseyndə və ya təbii su hövzəsində çiməndə mütləq üzərində suda batmaqdan qorunma vasitəsi olmalı və üzən şəxs tək olmamalıdır. - Xəstə şəxsin yuxusu kəmiyyət və keyfiyyət etibarilə doyumlu olmalıdır - Sinir-emosional konflikt, stress vəziyyətlərdən mümkün qədər qaçılmalıdır - Xüsusi pəhrizə ehtiyacları olmasa da, hamı kimi onlar da sağlıqlı qidalanmaya üstünlük veməlidirlər.Bununla yanaşı qeyd edək ki, toxuma hidratasiyası beynin qıcolma hazırlığnı artırır. Buna görə də xəstələr ifrat maye qəbuluna gətirib çıxaran çox duzlu-ədviyyəli qidalardan imtina etməlidirlər - Alkohollu və “energetik ”içkilərdən qəti surətdə imtina olunmalıdır, çünki bunlar baş beyin qabığı hüceyrələrinin qıcolma oyanaqlığını hələ sağlam adamlarda artıra bilir, o ki qaldı xəstələr ola. Yekun Xəstələr və onların qohumları nəzərə almalıdırlar ki, Epilepsiya sadəcə xəstəliklərdən biridir. Digər xəstəliklər kimi bu xəstəliyin də azsaylı çox ağır formaları var. Digər xəstəliklər kimi burada da müalicəyə tabe olan çoxsaylı qənaətbəxş formalar var. Yəni, “Epilepsiya” diaqnozu bir hökm deyil və xəstələr “bitmiş insan” sayılıb sosial həyatdan təcrid olunmalı deyillər. Əksinə böyük əksər hallarda bu şəxslər təhsil də almalı və işləməlidirlər. İctimai həyatda lazımlı olduqlarını hiss etmələrinin özü də onlar üçün bir ümiddir. © Materiallardan istifadə edərkən hiperlinklə istinad olunmalıdır.
Uşaqlarda piylənmə
Author: Nabat Ağayeva
Son illər artıq çəkili uşaqların sayı artmaqdadır. Bunun səbəbi uşaqların televizor, kompyuter, telefona çox vaxt ayırmaları, eləcə də təhlükəsizlik baxımından evdən kənarda vaxt keçirməmələri ilə əlaqədardır. Günümüzdə çox az hallarda həyətdə aktiv oynayan uşaqlarla rastlaşırıq. Bu, həm də uşaqların dərs yükünün çox olması ilə əlaqədardır. Televizora baxmaqla artıq çəki arasındakı əlaqə belə izah olunur: fiziki aktivlik azalır, reklamların təsiri ilə qida tələbatı artır, oturaq halda əsas mübadilə zəifləyir. Odur ki, 2 yaşdan kiçik uşaqlar heç TV-yə baxmamalı, 2 yaşdan böyüklər isə gündə 2 saatdan çox TV-yə baxmamalıdırlar. Reklam olunan qidaların əksəriyyəti yüksək kalorili, asan mənimsənilən yağ və şəkərdən, duzdan ibarətdir. Sutkada normadan artıq 50 kkal qəbulu (bu 1/3 banka şirin içki, 1 ovuc çips və ya 25 qr dondurmaya bərabərdir) il ərzində bədən kütləsinin 2.25 kq artmasına səbəb olur. Çəki artıqlığında uşaq üçün məktəbə qoyulan yeməklərdə düzgün seçilməlidir. Məktəb yeməyində meyvə-tərəvəz üstünlük təşkil etməlidir. Uşaq apardığı qidadan utanmasın deyə, onu bufetdə satılan hazır qida almağa sövq etmək olmaz. Uşaqlarda piylənmə Kuşinq, Prader-Villi sindromu kimi hormonal və irsi xəstəliklərin nəticəsi ola bilər. Bu hallar inkar olunduqdan sonra təkcə uşaq deyil, bütün ailə sağlam həyat tərzinə keçməlidir. Belə ki, yalnız uşağın sağlam həyat tərzinə keçməsi çətin olur. Uşaq valideynlərindən motivasiya və örnək almalıdır. İlk növbədə qeyri-sağlam ailə vərdişləri - gec saatlarda yemək, yataq otağında yemək və s. - aradan qaldırılmalıdır. Körpələrin yalnız ana südü ilə 6 ayadək qidalanması, ana südünün ən az 1 ilə qədər davam etdirilməsi də gələcəkdə piylənmənin qarşısını alan faktorlardandır. Uşaqlarda piylənmənin qalıcı təsirli dərman müalicəsi yoxdur, odur ki, erkən yaşlardan uşaqlar düzgün həyat tərzinə uyğunlaşdırılmalıdırlar. © Materiallardan istifadə edərkən hiperlinklə istinad olunmalıdır.
Published: 14.11.2017
...
