Diş kariyesi

Diş həkimin ziyarətinin ən çox  səbəblərindən biri diş çürükləridir, başqa söz ilə “kariyes “və onun ağırlaşmaları.
Karies emalın parçalanması ilə başlayan, sərt toxumaların zədələnməsi ilə müşaiət olunan diş xəstəkiyidir.
Heç bir tədbir görməyəndə və profilaktik tədbirlər etməyəndə  kariyes prosesi daha da yayılır.  Dişdə boşluqlar əmələ gəlir, bura müxtəlif fəsadlar da qoşula bilər.  Kariyesin mənfi bir gedişində hətta  dişin itkisi meydana gəlir.

Diş çürüməsinə nə səbəb olur?

Kariyesin səbəbi bakteriyaların dişin sərt toxumalarına dağıdıcı təsiridir.  
Bir insanın ağzında çox sayda müxtəlif mikroorqanizmlər yaşayır; hərtərəfli fırçalandıqdan sonra 2-4 saat ərzində onların sayı 1 milyona çata bilər. Onlar emal səthə fəal şəkildə yapışırlar və diş çürüməsinə səbəb olurlar.
Kariyesin əsas səbəbi streptokok Streptococcus mutans və Streptococcus sanguisdir.  Bundan əlavə, bakteriyaların aktivliyi və zərərli olması, bədənin müqavimətindən və meyllilik amillərin mövcudluğundan çox asılıdır.
Bakteriyaların ən sürətli böyüməsi, onlar üçün əlverişli bir mühitdə meydana gəlir, bu da müxtəlif şərtlərdə yaranır.  

Bunlara daxildir:
• düzgün olmayan ağız gigiyenası, xüsusən nizamsız və ya kifayət qədər təsirli fırçalama;
•yumşaq karbohidratlı qidaların çox olması və xam tərəvəzin olmaması ilə zəif qidalanma;
•hipovitaminoz;
•içməli suda müəyyən mineralların az miqdarı (flüor, fosfor və kalsium);
•uşaqlıqda keçirilmiş raxit və ya vərəmlə əlaqəli olan dişlərin çıxmasının pozulması;
•iminitetin  azalması;
•mədə-bağırsaq traktının xəstəliklərinin olması.
 Bu cür şərtlər emal tərkibinin dəyişməsinə, dişlərin  kifayət qədər təmizlənməməsinə və ağız boşluğunda bakteriyaların artmasına səbəb olur.  
Kariyesin qarşısının alınması üçün bu  amillər aradan qaldırılmalıdır.

Diş çürüməsini necə müəyyənləşdirmək olar ?
 
Bəzi hallarda  insanın özü dişlərin görünüşünün dəyişməsinə əsaslanaraq kariyesin olmasını muəyyən edə bilər.  Ancaq xəstəliyin etibarlı bir diaqnozu üçün stomatoloq  ilə məsləhətləşməyiniz lazımdır.
Kariyesin diaqnostikası üçün 3 əsas metod istifadə olunur:  emalın vital boyanması, ultrabənövşəyi şüalanma testi və rentgenoqrafiya.

Emalın boyanması kariyesin ilkin mərhələlərini təyin etməyə imkan verir, bunun üçün əvvəllər təmizlənmiş və qurudulmuş diş səthinə xüsusi bir boya tətbiq olunur.  Emalın zədələnən sahələri rəngini dəyişdirmir.  Bu cür pozuntular aşkar edilərsə, həkim səthi toxumaların quruluşunu bərpa etmək üçün remineralizasiya kursu təyin edə bilər.  Belə bir müayinə müntəzəm müayinələrdə kariyesin qarşısının alınması və erkən aşkarlanması üçün faydalıdır.

Ultrabənövşəyi şualanmanın təsiri altında kariesin inkişaf sahələri, sağlam emaldan fərqli olaraq lyuministent bir parıltı yaymır.

Kariesin mərhələləri.

 Dişdə olan boşluğun dərinliyindən asılı olaraq kariesin inkişafı 3 mərhələ ayrılır:

•ləkə və ya səthi kariyes xəstəliyin  ilkin mərhələsi,əvvəlcə ağ demineralizasiya ocağı əmələ gəlir, sonra zədələnmiş emal qaralır və kobudlaşır.
• orta kariyes emalın altındakı dentin təbəqəsi zədələnir və karioz boşluq yaranır.
•dərin kariyes iltihabın dentindən kənara çıxması və müxtəlif fəsadların inkişafı olan kariyesin forması.

Kariyesun məhvedici dərəcəsi fərqli ola bilər.  
Yetkinlərdə proses çox vaxt xroniki və ləng xarakter daşıyır. Uşaqlarda isə kariyes kəskin formada olur, bu da süd dişlərinin sürətli çürüməsinə səbəb olur.

Kariyesin müalicəsi.

Diş həkiminə mütəmadi ziyarətlə, diş çürükləri ilə zədələnmiş dişlər vaxtında aşkar olunur  və  kariyes fəsadlanmadan, diş sinirini çıxarılmadan  müalicəyə başlamaq olur, yəni  dişlər vital ( diri )saxlanılır.Həkim  prosesin şiddətini təyin edəndən sonra, zədələnmiş toxumaları təmizliyir  və lazımi müalicəni həyata keçirir – müalicəvi “yastıq” və estetik plomb ilə dişim formasını bərpa edir.

Kariesin profilaktikası.

•Dişlərinizi düzgün fırçalayın.Dişlər gündə iki dəfə fırçalanmalıdır, prosedur təxminən 2 dəqiqə çəkməlidir.  Daxili səthlərin, diş ətinin yaxınlığında, interdental boşluqların və dilin hərtərəfli təmizlənməsi diş kariesinin əsas səbəblərini aradan qaldırır.  Mexanik müntəzəm fırçalama diş çürüklərinin təsirli bir qarşısını alır.  Diş fırçası və diş pastasının düzgün seçimi bu prosesi daha da təsirli etməyə kömək edəcəkdir.
•Ağız yaxalayıcılarından istifadə edin .Diş çürüməsinin qarşısını almaq üçün hər yeməkdən sonra ağzınızı yaxalamaq məsləhətdir.  Səhər və axşam diş fırçalamağı ağız yuyucusu istifadə edərək tamamlamaq lazımdır.  Ağız boşluğunun yaxalayıcılarının gündəlik istifadəsi  emalın möhkəmlənməsinə  kömək edir.  Diş çürüklərinin bu cür qarşısının alınması zərərli bakteriyaların riskini xeyli azalda bilər.
•Fluorid çatışmazlığını bərpa edin .Bir çox bölgədə içməli suda kifayət qədər flüor yoxdur, bu da dişin emalına  qeyri-kafi təsir göstərir.  Bu  elementinin çatışmazlığını doldurmaq üçün içməli  suyun fluoridasiyası həyata keçirilir. Dişlərin müdafiyəsi üçün ftoe tərkibli  xüsusi duruladan istifadə etməli. Və əlavə olaraq menyuya daha çox dəniz məhsulları əlavə edə bilərsiniz; bu diş çürüklərinin təbii bir profilaktikasıdır.
•Temperaturdan fərqli qidalar qəbul etməkdən çəkinin -
Həddindən artıq soyuq, isti və ya ziddiyyətli qidaların istifadəsi emalın  vəziyyətinə mənfi təsir göstərir, bunun üzərində mikro çatlar əmələ gələ  bilər. Həmin çatlar isə  bakteriyaların qapısı olurlar.
•Mütamadi həkim-stomatoloqun baxışı .Kariyesin qarşısının alınmasının vacib yollarından biri də diş həkimi ilə nəinki müxtəlif şikayətlər göründükdə məsləhətləşməlidir.  Bir mütəxəssis tərəfindən mütəmadi olaraq edilən müayinələr fəsadların qarşısını alır və erkən diş itkisinin qarşısını alır.  Emalın minerallaşdırılması və diş daşının meydana gəlməsi ilə müntəzəm peşəkar ağız gigiyenası aparmaq məsləhət görülür.  Yetkinlər altı ayda bir dəfə diş müayinəsindən keçməlidirlər.  Uşaqların isə hər 3 ayda bir həkimlə görüşməsi məsləhət görülür, çünki çürükləri ən qısa müddətdə təyin etmək lazımdır.